Από τον εγκλεισμό του Ασάνζ στον δικό μας έγκλειστο χώρο - Μια πρωτοβουλία του MOMus | συνέντευξη: Δωροθέα Κοντελετζίδου

Μέσα στο κλίμα των ιδιαίτερων φετινών Χριστουγέννων, το MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών μας προσκαλεί να πάρουμε μέρος στη διαδικτυακή δράση με τίτλο «Κατάσταση Ασάνζ-Επείγον». Αντιστρέφοντας τον ρόλο του ως υποδοχέα έργων τέχνης, μας προσκαλεί να φιλοξενήσουμε στον ιδιωτικό μας χώρο μια σειρά έργων του Μίλτου Μανέτα, σχετικά με την προσωπικότητα του Τζούλιαν Ασάνζ (Julian Assange), αλλά και με την κατάσταση του εγκλεισμού που βιώνουμε παγκοσμίως. Η δράση ξεκίνησε στις 21 Δεκεμβρίου 2020 και θα  συνεχιστεί έως τις 31 Ιανουαρίου 2021.

 

Η Δωροθέα Κοντελετζίδου, ιστορικός της τέχνης και διδάκτωρ θεωρίας της τέχνης στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μας μίλησε για το εγχείρημα αυτό, για τη συνεργασία της με τον καλλιτέχνη και για τους στόχους της δράσης.

 

– Πώς προέκυψε η διαδικτυακή αυτή δράση με τίτλο «Κατάσταση Ασάνζ-Επείγον»;

Γνώρισα το έργο του Μίλτου Μανέτα σχετικά με τον Τζούλιαν Ασάνζ στο διαδίκτυο, δηλαδή η προσέγγισή μου ήταν εξαρχής διαδικτυακή, μέσω των αναρτήσεων που έκανε ο καλλιτέχνης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μάλιστα, όσον αφορά το συγκεκριμένο εγχείρημα, ο καλλιτέχνης επέλεξε εμένα και όχι εγώ τον καλλιτέχνη, όπως νομίζετε. Εγώ αλληλεπιδρούσα μαζί του και σχολίαζα, ώσπου κάποια στιγμή με προσέγγισε ο ίδιος για να μου προτείνει τη συνεργασία. Στη συνέχεια, κατέθεσα την πρότασή μου στη Θούλη Μισιρλόγλου, διευθύντρια του Πειραματικού Κέντρου Τεχνών και στο Δ.Σ. του MoMus, και έτσι ξεκίνησε το όλο εγχείρημα. Θελήσαμε να στήσουμε αυτή τη δράση και να ζητήσουμε να «φιλοξενηθεί» στον ιδιωτικό χώρο του κάθε οικοδεσπότη, ώστε να αναδειχθεί αφενός ο εγκλεισμός, αφετέρου η έννοια της «φιλοξενίας» σ? αυτόν. Θα μπορούσαμε να το δούμε και ως μια συμβολική δράση που προκαλεί την αντίδραση της φιλοξενίας. Ζούμε σε συνθήκες όπου μας απαγορεύεται η φιλοξενία, η επαφή μας με αγνώστους ή γνωστούς, ενώ συγχρόνως το διαδίκτυο έχει καταστεί το άμεσο εργαλείο επικοινωνίας μας. Συζήτησα με τον Μίλτο Μανέτα τη σχέση διάδρασης μεταξύ θεατή και έργου και το πώς αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο επικοινωνίας αλλά και ανάδειξης του παγκόσμιου εγκλεισμού, εκτός αυτού του Ασάνζ. Όλο αυτό το εγχείρημα ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2020, που δεν είχαμε μπει ακόμη σε lockdown. Οπότε το σκεπτικό ήταν λίγο διαφορετικό.

Έπειτα προέκυψε το lockdown με αποτέλεσμα η δράση να συμπέσει με τη Χριστουγεννιάτικη περίοδο, η οποία συμβολικά εμπεριέχει τη φιλοξενία προς τον άλλο, τον ανήμπορο, τον μόνο, με αποτέλεσμα το διαδίκτυο εκτός από μέσο πληροφόρησης να αναδειχθεί και σε μέσο «φιλοξενίας». Ένα είδος, λοιπόν, «πραγματικότητας» επί της πραγματικότητας μιας άλλης πραγματικότητας, μια αναφορά στη σχέση του ανθρώπου με τον εγκλεισμό, τον προσωπικό εγκλεισμό, τον παγκόσμιο εγκλεισμό, τον εγκλεισμό του Ασάνζ, τον εγκλεισμό στην ψηφιακή τεχνολογία κ.τ.λ. Υπάρχουν πάρα πολλές συναρτήσεις.

 

– Ποιος είναι ο πυρήνας του έργου του Μίλτου Μανέτα;

Πρόκειται για μια διαδικτυακή δράση του Μίλτου Μανέτα που αφορά περίπου 400 ημέρες εγκλεισμού. Είναι ουσιαστικά μια αναφορά στις ημέρες εγκλεισμού του Ασάνζ. Μάλιστα, στις 4 Ιανουαρίου περιμένουμε να εκδοθεί η απόφαση της εκδίκασής του στο Λονδίνο. Όλες αυτές τις μέρες ο Μίλτος Μανέτας ζωγράφιζε, σχεδίαζε ή παρήγαγε τρισδιάστατα έργα. Ωστόσο, ό,τι μέσο και αν χρησιμοποιούσε το βασικό εργαλείο του ήταν το διαδίκτυο, το προφίλ του στο Facebook, στο Twitter και στο Instagram. Φυσικά, έχει και ο ίδιος τον δικό του εγκλεισμό στην Μπογκοτά όπου ζει και τον οποίο χρησιμοποίησε δυναμικά και δημιουργικά σε σχέση με αυτόν του Ασάνζ. Τα έργα του είναι ένα είδος επικοινωνίας με τον Ασάνζ. Βέβαια, όλο αυτό δεν άρχισε τώρα. Η σχέση του Μανέτα με τον Ασάνζ ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2020 με αφορμή τον Covid-19 . Ήδη από το 2019 ο Μανέτας έχει εκθέσει στη Ρώμη μια σειρά έργων από την ψηφιακή αυτή σειρά, που δωρίσθηκε αντίστοιχα στον πρώτο θεατή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που εκδήλωσε την επιθυμία απόκτησης του εκάστοτε έργου. Βλέπετε, η επιθυμία συμμετοχής είναι μια άλλη παράμετρος στη δράση αυτή. Οπότε, στο πλαίσιο του δεύτερου κύματος της πανδημίας, συνέχισε να δραστηριοποιείται διαδικτυακά. Είναι ένας καλλιτέχνης που εκτιμώ ιδιαίτερα, που είναι ενεργός στη διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1990, με τη χρήση του διαδικτύου και τη ρευστή επιμέρους πληροφορία της καθημερινότητας. Ουσιαστικά, αυτή είναι η εικαστική του εργασία, όπως ήταν και του Ασάνζ, μέσα από τα Wikileaks, η δωρεάν επιμέρους πληροφορία. Ο Μίλτος Μανέτας «παράγει» έργα στο διαδίκτυο, σε μια ψηφιακή σφαίρα που έχει ήδη κάποιους δικούς της κανόνες. Αυτή καθορίζει την εργασία του καλλιτέχνη αλλά και του έργου που προκύπτει.

Έτσι, είναι πιο ορθό να θεωρούμε πως τα έργα του Μανέτα αποτελούν τμήμα, ψηφίδα μιας παγκόσμιας παραγωγής που λέγεται διαδίκτυο. Εξάλλου όλη η παγκόσμια οικονομία βασίζεται στο διαδίκτυο, στη ταχύτητά του αλλά και στην παροχή πληροφορίας που καθορίζει τις ζωές μας. Ο καλλιτέχνης που λειτουργεί εντός του παράγει και αυτός μια εργασία που μας καθορίζει λιγότερο ή περισσότερο, ανάλογα με την εμπλοκή μας.
 

– Πώς λειτουργεί ο Ασάνζ μέσα στο έργο του Μίλτου Μανέτα; Αποτελεί κάποιο σύμβολο;

Όχι, ο Μανέτας δεν δουλεύει με συμβολισμούς. Περισσότερο θα έλεγα ότι δουλεύει παρεμβατικά. Παρεμβαίνει σε μια καθημερινότητα, στη συγκεκριμένη περίπτωση στην καθημερινότητα του εγκλεισμού του Ασάνζ, η οποία ανασύρεται μέσα από το έργο του σε παγκόσμιο επίπεδο. Γιατί το διαδίκτυο είναι παγκόσμιο και το Wikileaks το ξέραμε όλοι.

Επιπλέον, ξέραμε για τη σύλληψή του και ξέραμε ότι ζήτησε άσυλο. Ο Μανέτας ανασύρει διαδικτυακά και παγκόσμια την «καθημερινότητα» του Ασάνζ. Έτσι, λοιπόν, βλέπουμε τον Ασάνζ σε πάρα πολλές εκδοχές. Βλέπουμε τον Ασάνζ λευκό, χωρίς ίχνος περιγράμματος, τον Ασάνζ χωρίς χρώμα, τον Ασάνζ με χρώμα, τον Ασάνζ να διαλύεται, τον Ασάνζ να επαναδομείται, τον Ασάνζ μέσα από έργα άλλων καλλιτεχνών της Ιστορίας της Τέχνης. Οπότε, η κίνηση του Μανέτα δεν είναι τόσο συμβολική, όσο είναι μια κίνηση προς την καθημερινότητα και προς την τέχνη, όπως τη συνήθιζε και στα προηγούμενα έργα του. Ο Μανέτας επαναθέτει τον εαυτό του σε λειτουργία, καθιστά τον δικό του εγκλεισμό εργασιακό εργαλείο αλλά και εργασιακό υποκείμενο του διαδικτύου. Το ίδιο κάνει και με τον Ασάνζ, αλλά και με όλους εμάς. Μας καλεί να συμμετάσχουμε σε κάτι κοινό. Είμαστε ο  καθένας στον ιδιωτικό του χώρο αλλά, ταυτόχρονα, όλοι μαζί συμμετέχουμε σε κάτι κοινό, σε κάτι που αναδεικνύει τον ιδιωτικό και τον δημόσιο χώρο, που αλληλοεπιδρά με τον κυριολεκτικό και μεταφορικό εγκλεισμό του Ασάνζ, ο οποίος κινδυνεύει να καταδικαστεί σε θάνατο. Στην ουσία φυλακίζεται για τη δωρεάν πληροφορία που παρείχε στο διαδίκτυο.
 

– Πού ακριβώς στοχεύει η δράση αυτή;

Υπάρχουν δύο στόχοι. Από τη μια, στόχος είναι να εισβάλει ο Ασάνζ στο σπίτι μας, να δούμε εάν μπορούμε να δεχτούμε έναν «ξένο» στον χώρο μας, κάποιον που θα αναλάβουμε να φροντίσουμε, εκτυπώνοντάς τον σε όποια διάσταση εμείς επιθυμούμε. Στη συνέχεια, όλοι οι συμμετέχοντες θα αναλάβουν να τον εκθέσουν, όχι στον δημόσιο μουσειακό χώρο, αλλά στον ιδιωτικό τους χώρο. Μπορούν να το κάνουν όπου αυτοί επιθυμούν, στην τηλεόραση, στο τηλέφωνο, στον τοίχο κ.τ.λ. Φιλοξενούμε, συνεπώς, την ιδέα-έργο. Έτσι, λοιπόν, εξετάζουμε το κατά πόσο ο ιδιωτικός μας χώρος μπορεί να λειτουργήσει ως υποδοχέας μιας έκθεσης, τόσο στην απτή πραγματικότητα όσο και στη διαδικτυακή. Το δεύτερο σκέλος της δράσης είναι ότι, εφόσον οι συνθήκες το επιτρέψουν, θα οργανωθεί κάποια στιγμή μια έκθεση με τα έργα όλων αυτών που έχουν δεχτεί τον Ασάνζ στον σπίτι τους, αλλά και με τα έργα που θα έρθουν από την Ιταλία και τις υπόλοιπες χώρες όπου βρίσκονται. Τα έργα του Μανέτα είναι στην κατοχή ανθρώπων από όλον τον κόσμο. Θα έρθουν, λοιπόν, όλα αυτά και θα εκτεθούν στο Πειραματικό Κέντρο Τεχνών. Επιπλέον, έχει ήδη αρχίσει να οργανώνεται για το τέλος του Ιανουαρίου μια ημερίδα με θέμα την ελευθερία στο διαδίκτυο, σε σχέση πάντα με τα έργα τέχνης.

 

– Ποια είναι η διαδικασία που θα ακολουθηθεί και τι ακριβώς καλούνται να κάνουν οι συμμετέχοντες;

Αρχικά, όποιος δηλώσει ότι επιθυμεί να φιλοξενήσει τον Ασάνζ στον χώρο του, θα λάβει ένα email από το Πειραματικό Κέντρο και την ομάδα με την οποία συνεργάζομαι, με το αντίστοιχο link που οδηγεί σε έναν ψηφιακό φάκελο με όλα τα έργα του Μίλτου Μανέτα για τη δράση αυτή. Από εκεί θα επιλέξει ένα ή περισσότερα έργα, τα οποία θα πρέπει να πάρουν τη μορφή ψηφιακής εκτύπωσης. Στη συνέχεια θα μπορεί να τα τοποθετήσει όπου επιθυμεί και όποιος το επιθυμεί να το «επισκεπτεί» μέσω zoom σε συγκεκριμένες ώρες και ημέρες, αρκεί να το δηλώσει. Τέλος, το σημείο του σπιτιού όπου θα στηθεί το έργο θα πρέπει να φωτογραφηθεί και να αποσταλεί με email ξανά στον Δημόσιο φορέα- ταχυδρομείο που μας προσκάλεσε, δηλαδή στο Πειραματικό Κέντρο Τεχνών. Έτσι, το έργο θα περάσει εκ νέου μέσα από το διαδίκτυο. Υπάρχει μια διαρκής είσοδος και έξοδος του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου μέσα στο διαδίκτυο. Τελικά, συνειδητοποιούμε πως όλα είναι χώρος, με τη διαφορά πως δεν μπορούμε πια να ξεχωρίσουμε ποιος είναι ο πραγματικός. Αυτός ο προβληματισμός αποτελεί και μια βασική αρχή της ψηφιακής εποχής μας. Ποιος είναι, τελικά, ο πραγματικός χώρος; Όλα τα έργα, θα εκτεθούν. Θα στηθούν, δηλαδή, οι φωτογραφίες των έργων τοποθετημένων μέσα στο σπίτι, στο χώρο του εκάστοτε οικοδεσπότη. Ο Μανέτας, όταν αναρτούσε οτιδήποτε στα μέσα κοινωνική δικτύωσης, δήλωνε πως το έργο θα το παραχωρεί δωρεάν σε όποιον το ζητήσει πρώτος. Ο πρώτος που δήλωνε πως το ήθελε, μπορούσε να το έχει. Με την ίδια λογική, ο οικοδεσπότης που θα δεχτεί να φιλοξενήσει τον Ασάνζ θα γίνει και κάτοχος του έργου.

 

– Πώς μπορεί να οικειοποιηθεί κανείς ένα έργο τέχνης; Υπάρχουν κριτήρια για το πώς θα υποδεχτεί το εκάστοτε έργο ο κάθε οικοδεσπότης και για το πώς θα το τοποθετήσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χώρου του;

Όχι, δεν υπάρχουν κριτήρια. Πρώτον, αν σκεφτούμε λίγο έξω από την ακαδημαϊκή πρόσληψη του έργου τέχνης, δεν μιλάμε ουσιαστικά για «έργο τέχνης». Έχουμε να κάνουμε με το διαδίκτυο, με τον χρόνο και την ταχύτητα. Πρωταρχικά έχουμε μια πληροφορία. Η πληροφορία αυτή είναι η εικόνα ενός άντρα, που αν δεν γνωρίζουμε, δεν καταλαβαίνουμε ότι είναι ο Ασάνζ. Έτσι, λοιπόν, η πληροφορία γίνεται εικόνα και η εικόνα γίνεται έργο, έργο τέχνης μπορεί να γίνει στη συνέχεια. Υπάρχουν πολλά στερεότυπα σχετικά με τον χαρακτηρισμό ενός αντικειμένου ως έργου τέχνης. Εγώ προσωπικά, στην πρώτη μου επαφή με αυτά τα έργα του Μανέτα, ένιωσα να με απορροφά η πληροφορία που αυτός έδινε. Οπότε θα είναι ευχής έργο να αποφύγουμε τα στερεότυπα για έργο τέχνης. Πρωταρχικά, θα πρέπει να μιλάμε για πληροφορία. Άλλωστε αυτό είναι το διαδίκτυο, μια «μηχανή», ένα δίκτυο που στεγάζει πληροφορίες. Ας μην ξεχνάμε ότι τα δίκτυα είναι «νευρώνες». Ξεκινάμε από μια μικρή κουκίδα, η οποία γίνεται πληροφορία. Μπορεί να είναι εικόνα ή μπορεί να είναι και γραπτός λόγος.
 

– Τι αντιδράσεις περιμένετε από το κοινό του MoMus;

To εγχείρημα της διαδικτυακής δράσης είναι μια πρόκληση. Θα δεχτεί το κοινό την αλληλεπίδραση ή ο «ξένος» θα παραμείνει ξένος; Ακόμη και αυτή η πιθανότητα περιέχει ένα περιεχόμενο προς ανάλυση. Δεν είναι εύκολο να καταστήσει κάποιος τον ιδιωτικό του χώρο δημόσιο, να προβάλλει ένα τμήμα του ιδιωτικού του χώρου στο διαδίκτυο και αυτή είναι η πρόκληση προς τη λεγόμενη «ανοικτότητα» μιας ψηφιακής κοινωνίας. Θα πρέπει, όμως, να σκεφτούμε επίσης πως μέσα από αυτή τη δράση καλείται ο κάθε οικοδεσπότης να μπει στη λογική του στησίματος του έργου, να έρθει αντιμέτωπος με την αρχική του, ίσως, αμηχανία. Ξέρετε, ακόμη, και οι επιμελητές εκθέσεων που στήνουν μια έκθεση, βρίσκονται και αυτοί σε αμηχανία, αρχικά με το χώρο φιλοξενίας των έργων, γιατί ο χώρος καθορίζει το έργο. Ακόμη και αυτή η αμηχανία, όμως, είναι μια δράση που θα φέρει αντίδραση. Τι θα κάνει το κοινό; Θα «κουμπωθεί» ή θα τολμήσει να βγει από το χώρο ασφαλείας του;
 

– Τι θα λέγατε στους ανθρώπους που πιθανόν να νιώθουν την αμηχανία αυτή που περιγράφετε;

Ένιωσα και εγώ η ίδια την αμηχανία αυτή όταν προσπάθησα να μπω στη θέση του οικοδεσπότη, και με εξέπληξα. Μάλιστα, κοιτούσα το σπίτι μου και η πρώτη μου αντίδραση ήταν να σκεφτώ πως δεν έχω τον χώρο για κάτι τέτοιο. Έπειτα σκέφτηκα πως ακόμη και η τηλεόραση θα μπορούσε να είναι ένα σημείο. Άλλωστε, και η τηλεόραση είναι ένα μέσο πληροφόρησης. Συνήθως σκεφτόμαστε πως στήνω ένα έργο σημαίνει κάπου περίοπτα. Αυτό είναι λάθος. Το έργο μπορεί να είναι πεταμένο στο πάτωμα. Είναι και αυτό μια επιλογή, ένα είδος στησίματος. Η δράση αυτή αφορά τη διείσδυση του «ξένου» σε εμάς και το «ξένο» στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι μόνο ο Ασάνζ και ό,τι αυτός συνειρμικά σημαίνει, ούτε είναι απλώς ο Μανέτας και ό,τι σημαίνει Μίλτος Μανέτας στον χώρο της  σύγχρονης τέχνης. Πολύ περισσότερο, είναι ότι εμείς καλούμαστε να τοποθετήσουμε αυτούς τους δύο στον ιδιωτικό μας χώρο, να δεχτούμε το δημόσιο μέσα στο σπίτι μας. Στην ουσία, αν το αναλύσουμε θα δούμε ότι πρόκειται για μια φοβερά κοινωνιολογική πρόκληση. Θα αντιμετωπίσουμε/προβάλλουμε τον δημόσιο χώρο στον ιδιωτικό μας χώρο; Θα πάρουμε τη δύναμη έναν εγκλεισμένο να τον κοινωνήσουμε στον ιδιωτικό μας έγκλειστο χώρο και μετά ξανά στο Πειραματικό Κέντρο; Είναι μια αλληλουχία δράσεων και αντιδράσεων, που μπορεί να είναι αρνητικές ή θετικές, αλλά είτε είναι το ένα είτε είναι το άλλο, σε κάθε περίπτωση το πείραμα θα έχει λειτουργήσει. Εξάλλου τι είναι αυτό που ορίζει το αρνητικό και το θετικό; Ακόμη και αυτό είναι πολύ συζητήσιμο.

 

Τα βήματα για τη συμμετοχή στη δράση είναι τα εξής:

1. Δήλωση ενδιαφέροντος στο info.experimental@momus.gr

2. Λήψη του ηλεκτρονικού συνδέσμου με τα έργα του Μίλτου Μανέτα.

3. Επιλογή, εκτύπωση έργου σε όποια διάσταση και υλικό επιθυμεί ο/η καθένας/μία και ανάρτηση σε όποιο σημείο του ιδιωτικού χώρου του/της.

4. Ενημερώση στο info.experimental@momus.gr με την ημέρα και την ώρα της διαδικτυακής επίσκεψης του κοινού μέσω zoom (ενδεικτικές μέρες & ώρες προς επιλογή: Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, 18:00-20:00).

5. Αποστολή φωτογραφικού τεκμηρίου, βάσει οδηγιών.

Για περισσότερες πληροφορίες: https://www.momus.gr/news/assange

 

Κείμενο Άννα Κάμπα