Forever Now: Ο χρόνος έξω και πέρα από το παρελθόν-παρόν-μέλλον (συνέντευξη του Πάνου Τσαγκάρη)

Οκτώβριο του 2020 εγκαινιάστηκε στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) η έκθεση του Πάνου Τσαγκάρη με τίτλο “Forever Now”. Ο διεθνούς φήμης καλλιτέχνης δημιούργησε αυτή τη σειρά έργων ειδικά για τη συγκεκριμένη έκθεση.

Κύριος άξονας του ενδιαφέροντός του είναι ο χρόνος, ως στιγμιαία ενέργεια και όχι ως γραμμική πορεία από το παρελθόν προς το μέλλον. Τα έργα επιδιώκουν να διανύσουν μαζί με τον θεατή την απόσταση από το φυσικό στοιχείο προς το μεταφυσικό, ενώ ο χρόνος περιορίζεται στο παρόν και  στο τώρα.

Ποια είναι η κεντρική ιδέα της έκθεσης; Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτή;

Κεντρική ιδέα της έκθεσης είναι ο χρόνος και συγκεκριμένα η παρεξηγημένη έννοια του χρόνου, ο λανθασμένος τρόπος με τον οποίο εμείς τον αντιλαμβανόμαστε. Στο φυσικό επίπεδο τον φανταζόμαστε και τον βιώνουμε ως μια γραμμικότητα. Η γραμμικότητα αυτή είναι εικονική και ψεύτικη. Θεωρούμε πως ο χρόνος είναι το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, σε μια σειρά, σε μια συνέχεια. Ωστόσο, είναι πλέον αποδεδειγμένο και από την επιστήμη ότι το παρελθόν και το μέλλον, ο χώρος και ο χρόνος είναι ψευδαισθήσεις. Τα πάντα στο σύμπαν αποτελούν απλά έναν ατελείωτο ωκεανό ενέργειας. Εμείς, ως ανθρώπινα όντα, μεταφράζουμε την ενέργεια αυτή μέσα από τους αισθητήρες που διαθέτουμε. Βέβαια, επειδή είμαστε κατά κάποιο τρόπο φυλακισμένοι στις πέντε αισθήσεις μας, η πραγματικότητα που δημιουργούμε είναι ψευδής και ημιτελής, είναι διαστρεβλωμένη. Όπως είναι γνωστό από όλες τις μυστικιστικές παραδόσεις, από τις θρησκείες και τον πνευματισμό, το μόνο που έχει πραγματική σημασία, το μόνο που υπάρχει και είναι αληθινό σε σχέση με τον χρόνο, είναι η στιγμή, η έννοια του τώρα. Όλα τα άλλα, το παρελθόν και το μέλλον δεν έχουν νόημα. Η έκθεση αυτή που παρουσιάζω στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Α.Π.Θ. είναι μια προσπάθεια να περιγράψω εικονικά την έννοια του χρόνου, όπως αυτή βιώνεται σε ένα πνευματικό επίπεδο. Επιπλέον, επιδιώκω να βάλω τον επισκέπτη μέσα σε μια διαδικασία προσωπικής αναζήτησης, σε μια άσκηση να παραμείνει στο παρόν και στο τώρα, να μην αφήνει τη στιγμή να περνάει. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που βιώνουμε ως κοινωνία, είναι η δυστοπική σχέση που έχουμε με τον χρόνο. Αν το σκεφτούμε καλύτερα, κάθε άγχος που αντιμετωπίζουμε είναι απόρροια του φόβου μας για το μέλλον. Η αδυναμία μας να γνωρίζουμε το τι πρόκειται να συμβεί μας προκαλεί τρόμο. Ο πόνος, από την άλλη, είναι απόρροια των πραγμάτων που έχουν συμβεί στο παρελθόν. Δηλαδή, κατά μία έννοια, το παρελθόν μας προκαλεί πόνο, ενώ το μέλλον μας προκαλεί άγχος. Αν συνειδητοποιήσουμε ότι το παρελθόν και το μέλλον ουσιαστικά δεν υπάρχουν, τότε θα είμαστε πραγματικά χαρούμενοι. Θα μπορέσουμε να εστιάσουμε στη στιγμή.

Ναι. Η δουλειά μου από νωρίς ήταν επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από τον πνευματισμό και τη μεταφυσική. Από τα πρώτα χρόνια των σπουδών μου στο Βανκούβερ άρχισα να μελετάω το κομμάτι αυτό. Δεν ξέρω, βέβαια, ακριβώς πώς έφτασα ως εκεί. Προέρχομαι από μια πολύ θρησκευόμενη οικογένεια. Μεγάλωσα με το χριστιανικό πρότυπο της μητέρας μου. Έπειτα, στο Βανκούβερ βρέθηκα στο σπίτι του θείου μου ο οποίος ασπαζόταν τον τεκτονισμό. Εκείνος είχε μια πολύ μεγάλη βιβλιοθήκη με βιβλία που αφορούσαν τον πνευματισμό και τον αποκρυφισμό. Αυτό ήταν το ξεκίνημα, το πρώτο μου βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Βέβαια, λίγα χρόνια μετά συνειδητοποίησα ότι πάντα είχα το ενδιαφέρον αυτό για τον αποκρυφισμό. Στην ουσία ήταν μια εσωτερική αναζήτηση, μια προσπάθεια να καταλάβω λίγο καλύτερα το ποιος είμαι, γιατί είμαι εδώ και ποια είναι η σχέση μου με το σύμπαν. Το ενδιαφέρον μου αυτό στο μυστικισμό, στον αποκρυφισμό και στον πνευματισμό ξεκίνησε αρχικά ως κάτι ξεχωριστό από την τέχνη. Σιγά σιγά, όμως, αυτά τα δύο πράγματα ενώθηκαν.

Αρχικά, όσον αφορά το χρυσό, αυτό είναι πραγματικό, δεν είναι χρώμα. Πρόκειται για 24 καράτια φύλλο χρυσού, το ίδιο που χρησιμοποιείται στην αγιογραφία αλλά και στους βουδιστικούς ναούς. Ανέκαθεν όλες οι θρησκείες μεταχειρίζονταν το χρυσό και το βρίσκουμε σε όλους τους θρησκευτικούς ναούς. Λόγω της αγνότητάς του και της λάμψης του ως υλικού, επικράτησε σαν σύμβολο του θείου. Επιπλέον, ήταν πάντα συνδεδεμένο με το χρήμα, με τον πλούτο και τη δύναμη. Κυρίως όμως συμβόλιζε πάντα το θεϊκό στοιχείο και για αυτό το εντοπίζουμε και στους χριστιανικούς ναούς, στη βυζαντινή εικονογραφία αλλά και στους ναούς της ανατολής, οι οποίοι είναι επίσης επιχρυσωμένοι. Για τον ίδιο λόγω, λοιπόν, χρησιμοποιώ τον χρυσό και εγώ, για τις αναφορές που έχει στο θείο και στις θρησκείες. Ειδικά στη βυζαντινή εικονογραφία, τα χρώματα έχουν έναν δικό τους συμβολισμό. Μέσα από τη μελέτη που έχω κάνει στον πνευματισμό, έχω αρχίσει να επιλέγω και να χρησιμοποιώ το κάθε χρώμα ανάλογα με τις αναφορές που υπάρχουν για αυτό και τους συμβολισμούς του. Το μπλε, για παράδειγμα, που υπάρχει έντονο και στη συγκεκριμένη έκθεση, αποτελεί για πολλές θρησκευτικές παραδόσεις σύμβολο μιας ανώτερης δύναμης, σύμβολο του θείου. Έτσι και η χρήση του χρώματος στη δουλειά μου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον πνευματισμό.

Προσπαθώ να αποφεύγω σχήματα τα οποία παραπέμπουν σε κάτι συγκεκριμένο, σε μια συγκεκριμένη θρησκευτική παράδοση. Επιδιώκω να χρησιμοποιώ σχήματα και φόρμες τα οποία αποτελούν αρχέτυπα, μπορούμε δηλαδή να τα εντοπίσουμε σε πολλές θρησκείες και δεν είναι συνδεδεμένα με μία μόνο παράδοση. Υπάρχουν, λοιπόν, πολλά τρίγωνα, πολλοί κύκλοι και τετράγωνα. Ειδικά το τετράγωνο και το τρίγωνο συμβολίζουν την ύλη. Το τρίγωνο συμβολίζει ακόμη το τρίπτυχο body-soul-spirit, δηλαδή το σώμα, την ψυχή και το πνεύμα. Όσον αφορά την ανθρώπινη φιγούρα, αυτή βρίσκεται στο κέντρο της νέας αυτής σειράς. Τα έργα λειτουργούν σαν καθρέφτες, σαν χάρτες πορείας ή κοσμικοί χάρτες από το  φυσικό προς το μεταφυσικό επίπεδο. Ο επισκέπτης δεν είναι απλώς αποδέκτης του έργου αλλά παίρνει ενεργά μέρος σε μια συμβολική διαδρομή από το πρώτο προς το τελευταίο έργο, από το φυσικό προς το μεταφυσικό στοιχείο, από την ύλη προς το θείο. Η έκθεση, δηλαδή, ολοκληρώνεται με τον θεατή. Από μόνη της είναι ημιτελής, αποτελείται από κομμάτια ενός πάζλ που δεν είναι συνδεδεμένα. Με τη συμμετοχή του επισκέπτη όλος αυτός ο μηχανισμός ενεργοποιείται, μπαίνει σε λειτουργία, παίρνει νόημα και ολοκληρώνεται. Κατά μία έννοια ο επισκέπτης είναι συνδημιουργός και κατασκευαστής της έκθεσης αυτής. Για αυτό και η ανθρώπινη φιγούρα έχει πάρει κεντρική θέση στα έργα. Όταν στέκεται κανείς μπροστά στο έργο βλέπει τον εαυτό του.

Σχετικά με τον χώρο στον οποίο γίνεται η έκθεση, αυτός έχει την ιδιαιτερότητα ότι δημιουργεί μια καθορισμένη πορεία. Με το που ανεβαίνει κανείς τις σκάλες βρίσκεται στην αρχή μιας δεξιόστροφης κυκλικής πορείας από την οποία δεν μπορεί να αποκλείσει. Ο επισκέπτης δεν έχει την επιλογή να βγει εκτός πορείας και αυτό έχει παίξει μεγάλο ρόλο στην κατασκευή και στη δόμηση της έκθεσης. Η αφετηρία και το τέλος του καθένα από εμάς είναι το ίδιο. Αυτό που διαφέρει είναι το ενδιάμεσο, η πορεία. Το σημείο α και το σημείο β είναι κοινό για όλους. Το μόνο στο οποίο αξίζει να εστιάσουμε είναι οι στιγμές, τα επιμέρους «τώρα» που δημιουργούν την πορεία αυτή.

Ανεβαίνοντας στον πρώτο όροφο του εκθεσιακού χώρου του Τελλογλείου ο θεατής εισάγεται σε μια πορεία αυτογνωσίας. Τόσο οι πίνακες όσο και το φόντο των Times που κοσμεί τον υπόλοιπο τοίχο, μοιάζουν να τοποθετούν τον αποδέκτη σε μια κυκλική τροχιά, σε μια ροδέλα που εξελίσσεται και  προχωράει ωθώντας τον να κάνει το επόμενο βήμα. Ο χρόνος, που είθισται να παγώνει μέσα από τα  μουσειακά εκθέματα, αυτή τη φορά αποκτά ροή και συνοχή.