Καρυοφυλλιά Καραμπέτη («Οιδίπους Τύραννος»)

Υποδύεται την Ιοκάστη στην παράσταση «Οιδίπους Τύραννος» με τον Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη στον ομώνυμο ρόλο, που σκηνοθετεί ο Σπύρος Ευαγγελάτος και αναμετράται για άλλη μια φορά με ένα μεγάλο ρόλο του αρχαίου ελληνικού δραματολογίου. Η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη έδωσε συνέντευξη στην Γκέλυ Μαδεμλή και το περιοδικό CITY.

Ποιες είναι οι δυσκολίες και οι προκλήσεις του να συμμετέχει κανείς στο ανέβασμα μιας αρχαίας τραγωδίας στην εποχή μας;
Τα τελευταία χρόνια, κάθε καλοκαίρι γίνεται μια μεγάλη συζήτηση, ως προς το πώς πρέπει να ερμηνεύεται η αρχαία τραγωδία σήμερα, οι απόψεις διίστανται, υπάρχουν κάποιοι που προτιμούν την πιο κλασική αντίληψη ανεβάσματος, που βασίζεται σε μια παράδοση που μας έρχεται από παλιότερες εποχές, και άλλοι προτείνουν νέες μεθόδους προσέγγισης, συχνά ανατρεπτικές πράγματα που έχει προκαλέσει και τις γνωστές αντιδράσεις των θεατών κατά τη διάρκεια των παραστάσεων… Το θέμα λοιπόν για μένα προσωπικά πιστεύω στην ανάγκη της ανανέωσης της ερμηνείας του αρχαίου δράματος, είναι να βρεθούν τρόποι που ναι μεν να προτείνουν καινούριες φόρμες, αλλά από την άλλη μεριά να μπορούν να μεταδώσουν και το ρίγος και τα νοήματα του κειμένου. Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα επίσης είναι η διαχείριση του χορού: επειδή τα χορικά είναι συμπυκνωμένα ποιητικά κείμενα που βρίθουν από θρησκευτικές και μυθολογικές αναφορές, άγνωστες στο μεγαλύτερο μέρος του κοινού σήμερα, και ο τρόπος που εκφέρονται σήμερα τα χορικά αυτά, σε συνδυασμό με την μελοποίησή τους, το γεγονός ότι τραγουδιούνται δηλαδή, τα κάνουν ακόμα λιγότερο καταληπτά, κατανοητά από το κοινό. Επομένως λοιπόν νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί το θέμα του χορού με σκέψη, με αναζήτηση και πολλή δουλειά, ώστε να μπορέσουν πραγματικά να βρεθούν ευφυείς λύσεις, που να φέρνουν το κείμενο πιο κοντά στο σύγχρονο θεατή.
Στην εποχή του φυσικά, αλλά τώρα, δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά είναι ακόμα πιο μεγάλη η ανάγκη αυτή, δεδομένου και ότι η τέχνη έχει εξελιχτεί πολύ περισσότερο, και η κοινωνία γύρω μας είναι πολύ διαφορετική. Εκτός των άλλων, τίθεται και το θέμα, το πρόβλημα  της εκφοράς του λόγου από τους ηθοποιούς που είτε ανήκουν στο χορό είτε παίζουν ένα ρόλο, εξαιτίας της ιδιαιτερότητας των ανοιχτών θεάτρων, όπου συνήθως παίζονται οι παραστάσεις αυτές, που είναι το μεγάλο μέγεθος, πολύ συχνά ακουστικής (δεν μιλάω για την Επίδαυρο, αλλά για άλλα θέατρα, αλλά και επικοινωνίας με θεατές που βρίσκονται αρκετά μακριά από την ορχήστρα και δεν είναι  εύκολο για τον ηθοποιό να βρει μια σωστή ισορροπία ανάμεσα στη σωστή εκφορά του λόγου και το συχνά εκρηκτικό συναίσθημα που απαιτείται όταν ερμηνεύεις τέτοιου είδους ρόλους. Είναι πολύ εύκολο ακόμα και στους πιο σύγχρονους στην υποκριτική τους αντίληψη ηθοποιούς να πέσουν στην παγίδα αυτή και να ακουστούν πιο… παλιοί, ή να φανεί ότι υπερβάλλουν, ακριβώς γιατί η ισορροπία είναι λεπτή, πολύ ευαίσθητη και επικίνδυνοι…

Από τους αρχαίους τραγικούς, ο Σοφοκλής είναι αυτός που έχει συνδέσει το όνομά του με  το κάλλος: πού εντοπίζεται αυτό στο κείμενο «Οιδίπους Τύραννος» και στην παράσταση του Αμφι-Θεάτρου;
Η έννοια του κάλλους δεν είναι μονοσήμαντη, όπως ίσως όταν μιλάμε για την εξωτερική ωραιότητα που φέρουν οι άνθρωποι… όταν αναφερόμαστε σε ένα κλασικό κείμενο, όπως ο «Οιδίπους Τύραννος» το κάλλος εντοπίζεται σε κάποιες από τις πτυχές του για παράδειγμα στη γλώσσα του ιδιαίτερα στα λυρικά μέρη της τραγωδίας είναι μια πολύ σπουδαία έκφανση ομορφιάς. Ο Σοφοκλής σε αυτό το έργο συνδυάζει την κατεξοχήν Αισχύλεια αρετή, δηλαδή τη θεματική συνέχεια με την ποιητική δημιουργία, το κάλλος όμως εδώ στον Οιδίποδα, γενικά στο έργο του Σοφοκλή, ως πτυχή της τραγωδίας πια, συμφέρεται με το πένθος και με την κάθαρση. Όπως και  στην Αντιγόνη έτσι και στον Οιδίποδα, έχουμε επί σκηνής, «όμορφα», εντός εισαγωγικών, πρόσωπα, που σιγά-σιγά αποσυντίθενται, μέχρι να φτάσουν πια στην αντιστροφή του κάλλους που επιφέρει την πολυπόθητη κάθαρση. Ο Οιδίποδας, στον τελευταίο του μονόλογο απευθυνόμενος στους ανθρώπους που πίστευε πως ήταν οι γονείς του δηλαδή στον Πόλυβο και τη Μερόπη, ξεσπά  μιλώντας για την ύπουλη ομορφιά του κακού μέσα στην οποία μεγάλωσε. Αυτή είναι και η ομορφιά του έργου μας, μια πλαστή αλήθεια, η οποία διαψευδόμενη, ανατρέπει τη γνώση του κόσμου. Οι ήρωες του δράματος βιώνουν αποκαλύψεις που καταργούν κάθε προηγούμενη γνώση. Ο σύζυγος γίνεται γιος, η γυναίκα αποκαλύπτεται μητέρα, και οι λέξεις χάνουν πια το νόημά τους. Δεν σημαίνουν αυτό που σήμαιναν. Το έργο εδώ επίσης εκθειάζει την ανθρώπινη αντοχή το ανήσυχο πνεύμα του ανθρώπου, τη βούληση της ανακάλυψη της αλήθειας και την αξία της γνώσης  της αυτογνωσίας, όλα αυτά συνιστούν την έννοια του κάλλους. Η παράσταση βέβαια επιχειρεί το κάλλος ως φενάκη μέσα στην οποία παγιδεύονται οι ήρωες και βγαίνουν πια μόνο όταν απογυμνωθούν από τον εαυτό τους, ζωντανοί ή νεκροί, δεν έχει σημασία, πάντως είναι ελεύθεροι από την ομορφιά που τους δυνάστευε. Άλλη εντύπωση έχουν οι ήρωες ότι είναι, και άλλο αποδεικνύεται… Βήμα προς βήμα γίνεται πορεία προς την αυτοσυνείδηση, προς τη γνώση του εαυτού, της ελευθερίας του και των ορίων της ελευθερίας του. Είναι τέτοια η δομή και αυτό εννοούσε ο Αριστοτέλης όταν έλεγε πως ο Οιδίπους τύραννος είναι υπόδειγμα γραφής της τραγωδίας, γιατί είναι αριστοτεχνικά δομημένη…

Ίσως η επικρατέστερη από τις αναγνώσεις του έργου (που αναφέρεται και στο δελτίο τύπου της παράστασης) αφορά στην αδυναμία του ανθρώπου να αντιταχθεί σε μια ανώτερη δύναμη, που τότε ονόμαζαν βούληση των θεών και σήμερα μοίρα. Σας βρίσκει σύμφωνη μια τέτοια προσέγγιση; Αν ναι, ποια είναι η αξία της στην εποχή μας;
Αυτό είναι πάλι ένα τεράστιο θέμα… η αρχαία ελληνική γραμματεία της αρχαϊκής και κλασικής εποχής και η τραγωδία ως είδος, σε μεγάλο βαθμό θεολογούν, από τον Όμηρο, όπου οι θεοί κινούνται συχνά στα ίδια επίπεδα με τους ανθρώπους και είναι και βοηθοί τους, μέχρι το Σοφοκλή, όπου ο θεός είναι σε εισαγωγικά στον ουρανό μια μεγάλη, μια σιδερένια πυγμή, όπως θα έλεγε κι ο Καρυωτάκης, του οποίου το στίχο δανείζομαι, η πορεία της ανακάλυψης του θείου δεν είναι ευθύγραμμη, ούτε και θετική γαι τους ανθρώπους και τα πάθη τους. Ο Σοφοκλής, μέσα στον άκρατο, πολλές φορές πεσιμισμό του, που τον διακατέχει φτάνει να δώσει μια εικόνα του θεού, σύμφωνα με την οποία η σκληρότητα και η κακία είναι αναπόσπαστα αλλά και αποδεκτά χαρακτηριστικά του. Έτσι λοιπόν και στον ΟΤ ο ποιητής καθιστά σαφές ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπερνικήσει τη θεία βούληση, ούτε να ζήσει χωρίς αυτήν. Είναι ένα κομμάτι του ντετερμινιστικού σύμπαντος που κυβερνάται από μια δύναμη πολύ έξω από αυτόν. Βεβαίως διατηρείται η ιδιότητα του τραγικού ήρωα, ακριβώς επειδή επιχειρεί να αντιταχθεί σε αυτό που δεν μπορεί να υπερκεράσει – και φυσικά τσακίζεται. Ο Οιδίποδας δηλαδή προσπάθησε να δραπετεύσει από το χρησμό, όταν ήταν νέος, αλλά όσο πιο πολύ προσπαθούσε να ξεφύγει από τη μοίρα του, τόσο πιο βαθιά εμπλεκόταν στα γρανάζια αυτής της ωρολογιακής βόμβας που τέθηκε σε λειτουργία με τη γέννησή του. θα ήταν λάθος να λέγαμε ότι ο Οιδίποδας είναι ένα απλό θύμα της μοίρας, γιατί  Η οπτική τω αρχαίων ήταν πιο σύνθετη. Ο άνθρωπος θεωρούνταν υπεύθυνος της μοίρας του, αλλά παράλληλα υφίστατο τον έλεγχο άλλων δυνάμεων. Δηλαδή ο Οιδίποδας κάποια στιγμή στο τέλος λέει ότι ο Απόλλων με οδήγησε σε αυτές τις πράξεις, αλλά ήταν το δικό μου χέρι που τις εκτέλεσε, αυτός ο ισχυρισμός της ελεύθερης βούλησης που λειτουργεί την ίδια στιγμή ως μοίρα, μπορεί να ακούγεται αντιφατικός αλλά στην ουσία δεν είναι μακριά από τη σύγχρονη αντίληψη για τον άνθρωπο σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος καθορίζεται από γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες αλλά ταυτόχρονα έχει κάποια ελευθερία επιλογής και ευθύνης, μέσα σε αυτό το στενό πλαίσιο, βέβαια. Ο Οιδίποδας έκανε το ασύνειδο συνειδητό. Η συνείδηση της μοίρας είναι η ελευθερία της επιλογής. Αλλά στο τέλος ο Οιδίποδας αναλαμβάνει την ευθύνη για τη μοίρα του. Δλδ. Την μοί