Παράσχος Μπερμπέρογλου: «Η Ελλάδα αποτελεί πηγή έμπνευσης για μένα»

Παράσχος Μπερμπέρογλου: «Η Ελλάδα αποτελεί πηγή έμπνευσης για μένα – Η Νίσυρος είναι ένα σύμβολο απελευθέρωσης και λύτρωσης, η αναζήτηση της ελευθερίας κυριαρχεί στην ποιητική συλλογή»

Συνέντευξη για το βιβλίο του «Λαξευμένα σκαλιά στη Νίσυρο»

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παρέμβαση το βιβλίο του Παράσχου Μπερμπέρογλου με τίτλο «Λαξευμένα σκαλιά στη Νίσυρο». Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή που απαρτίζεται από σαράντα ποιήματα, γραμμένα κατά βάση σε μικρή φόρμα και κατά ένα χρονικό εύρος που αφορά τριάντα περίπου χρόνια. Μέσα από τους στίχους της αποπνέεται Ελλάδα, όπως δηλώνεται και από τον τίτλο με την αναφορά σε ένα χαρακτηριστικό νησί του Αιγαίου, ενώ γίνονται αναφορές και σε στοιχεία της γερμανικής κουλτούρας, χώρα από την οποία έχει δεχτεί επιρροές ο συγγραφέας. Παράλληλα, προβάλλονται και υπαρξιακά θέματα σε ένα συνονθύλευμα ποικιλίας θεμάτων.

– Επιλέξατε να δώσετε στην πρώτη σας ποιητική συλλογή τον τίτλο «Λαξευμένα σκαλιά στη Νίσυρο», αναπαράγοντας τον στίχο ενός από τα ποιήματα· με ποιο σκεπτικό έγινε η εν λόγω επιλογή; Σε ποιον βαθμό αντιπροσωπεύει το περιεχόμενο της συλλογής;

Ναι, πολύ σωστά. Ο στίχος αυτός αποτελεί τον πρώτο στίχο του ποιήματός μου με τίτλο «Τεκίλα», το οποίο έγραψα τον Ιούνη του 2009. Την εποχή εκείνη ένιωθα εγκλωβισμένος και αναζητούσα κάποια διέξοδο. Έχω επισκεφθεί πάνω από τριάντα νησιά στην Ελλάδα, όλα καταπληκτικά, αλλά η Νίσυρος εκείνη τη στιγμή απέπνεε μέσα μου έναν αέρα ελευθερίας και ανεμελιάς που είχα πολύ μεγάλη ανάγκη τότε. Ως εκ τούτου, η Νίσυρος αποτελεί ένα νησί ξεχωριστό στην ποιητική μου συλλογή, ένα σύμβολο απελευθέρωσης, λύτρωσης. Έτσι εξηγείται και η επιλογή του στίχου ως τίτλου για το έργο. Η δε φράση «λαξευμένα σκαλιά», σύμφωνα με την αγαπητή μου Αυστριακή συνάδελφο Ρενάτε Σιδηροπούλου, κρύβει ποικίλους συμβολισμούς· υποθέτω, υπονοεί την επεξεργασία, το λάξευμα του χαρακτήρα, την προσωπική εξέλιξη. Αντιπροσωπεύει συνεπώς σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο της ποιητικής μου συλλογής. Η αναζήτηση της ελευθερίας, της «Νισύρου» ως λογοτεχνικού τόπου, κυριαρχεί ως στοιχείο σε πολλά ποιήματα.

– Συχνά υπάρχουν αναφορές στη «Graecia» και στους κατοίκους της. Σε κάποιους στίχους, μάλιστα, δηλώνετε: «Graecia, αηδή ψωριάρα χώρα,/“μια ατέλειωτη, μεγάλη παράγκα”, είσαι./Κι όμως, σ’ αγαπώ…»· ποια τα αισθήματα σας για τη χώρα, έχοντας και την εμπειρία της παραμονής στο εξωτερικό; Αποτελεί πηγή έμπνευσης για εσάς η Ελλάδα;

Αναφέρεστε στο ποίημα «Graecia» που έγραψα το καλοκαίρι του 1987. «Γραικοί» ονομάζονταν όλοι οι Έλληνες, προτού καθιερωθεί επισήμως ο όρος Έλληνας. Η λέξη πέρασε στη λατινική γλώσσα ως Graecus και από αυτήν στην ελληνιστική ως αντιδάνειο. Χρησιμοποιήθηκε έως και την Τουρκοκρατία αλλά χρησιμοποιείται και στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες (βλ. για παράδειγμα τους όρους greco, Greek, Grieche, griego). Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, επικράτησε ο όρος Έλληνες.
Το «ατέλειωτη παράγκα» αναφέρεται στο τραγούδι «Παράγκα» του έτους 1975, σε στίχους και σύνθεση του αγαπημένου Διονύση Σαββόπουλου από το άλμπουμ «Δέκα χρόνια κομμάτια». Αντικατοπτρίζει για μένα ιδιαίτερα ευσύνοπτα τη σημερινή Ελλάδα –το πρόσφατο τραγικό ατύχημα στα Τέμπη το πιστοποιεί άλλωστε–, αλλά από την άλλη πλευρά και την αμέριστη αγάπη που οι περισσότεροι Έλληνες τρέφουμε για την πατρίδα μας.
Την εποχή που γράφτηκε το ποίημα «Graecia» ήμουν δευτεροετής φοιτητής στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ. Πηγαινοερχόμουν στο πανεπιστήμιο με το λεωφορείο της γραμμής από τους Αμπελόκηπους, και στη διαδρομή έβλεπα όλα αυτά που περιγράφω στο ποίημα. Την ασχήμια της οδού Λαγκαδά, την περιοχή του Βαρδάρη, την Εγνατία που μέχρι σήμερα δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου. Παράλληλα, αναφέρομαι και σε ταξικές διαφορές. Δεν παρουσιάζει όλη η Θεσσαλονίκη αυτήν την εικόνα. Όπως γράφω, «και κάποια άλογα, μακριά, καλπάζουν τραγουδώντας άλυπες ωδές,/εύηχες καντάδες.»
Την Ελλάδα την αγαπώ. Όταν ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου στο Αμβούργο, οι συνεργάτες μου στο πανεπιστήμιο μου πρότειναν να μείνω. Αρνήθηκα. Επέστρεψα στην Ελλάδα. Σίγουρα έπαιξε ρόλο η σχέση της οικογένειάς μου με τη μετανάστευση, τον ξεριζωμό και τη διαρκή αναζήτηση νέας πατρίδας. Οι παππούδες μου ήρθαν στην Ελλάδα από την Προύσα και την Πάνορμο της Μικράς Ασίας μετά το 1922, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Καβάλας. Οι δε γονείς μου μετανάστευσαν το 1958 και το 1960 στη Στουτγάρδη, ενώ το 1981 επέστρεψαν με την αδελφή μου και εμένα στην Ελλάδα. Το γεγονός πως έναν μήνα μετά την άφιξή μας στη Θεσσαλονίκη «έφυγε» η μητέρα της μητέρας μου, που περίμενε να σμίξει με την κόρη της εικοσιένα ολόκληρα χρόνια, με συγκλόνισε τόσο πολύ, που δεν ήθελα να αποχωριστώ τους γονείς μου και προτίμησα να σπάσω επιτέλους την αλυσίδα της συνεχούς μετανάστευσης. Κοντολογίς, σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα αποτελεί πηγή έμπνευσης για μένα.

– Τα ποιήματά σας αποτελούν σπαράγματα ενός έργου που καλύπτει ένα χρονικό εύρος τουλάχιστον τριών δεκαετιών· τι αλλαγές έχετε παρατηρήσει στο διάστημα αυτό στον τρόπο γραφής σας, στα ενδιαφέροντά σας, στον ίδιο σας τον εαυτό;

Στα πρώτα μου ποιήματα χρησιμοποιούσα συχνά ομοιοκαταληξία, δηλαδή έγραφα, κατά μία έννοια, πιο «παραδοσιακά». Όσον αφορά τη θεματική, με απασχολούσαν κυρίως πανανθρώπινα γεγονότα, όπως ο πόλεμος. Στα ποιήματα που γράφω τα τελευταία χρόνια, παρατήρησα ότι έχω κάνει μια στροφή προς τα μέσα, χωρίς αυτό να αντικατοπτρίζει κατ’ ανάγκη μια γενικότερη εσωστρεφή τάση. Με απασχολούν περισσότερο προσωπικά θέματα, προσωπικές ανησυχίες και προσωπικά βιώματα. Επιπλέον, χρησιμοποιώ ομοιοκαταληξία σπανιότερα. Θεωρώ ότι το να μην έχουν ομοιοκαταληξία κάποια ποιήματα, τους προσδίδει μιαν ξεχωριστή μαγεία. Με ελκύει αυτό το στοιχείο της μαγείας και ομολογώ ότι τα πρόσφατα ποιήματά μου μού αρέσουν περισσότερο. Φυσικά, άλλαξα κι εγώ ο ίδιος. Νιώθω την επίδραση του χρόνου επάνω μου. Εννοώ ότι αλλιώς γράφει κανείς στα δεκαοκτώ του και αλλιώς στην ηλικία μου. Βλέπω τα πάντα υπό άλλην οπτική γωνία. Το βρίσκω πολύ θετικό αυτό.

– Μεταξύ των δραστηριοτήτων σας ως μέλους Ειδικού Εκπαιδευτικού-Διδακτικού Προσωπικού στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ. είναι και η διδασκαλία της γερμανικής ως ξένης γλώσσας· εξυπηρετεί η λογοτεχνία τη διεκπεραίωση ενός τέτοιου σκοπού; Το έργο ποιου λογοτέχνη θα επιλέγατε ως αντιπροσωπευτικότερο της γερμανικής γραμματείας;

Ναι, η λογοτεχνία εξυπηρετεί απόλυτα τη διδασκαλία της γερμανικής γλώσσας! Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παράδειγμα μικρά αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων και να συνοδευτούν από κατάλληλες ασκήσεις, ανάλογα με το γλωσσικό επίπεδο των μαθητών/-τριών. Θα πρέπει βέβαια να είναι ενταγμένα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο διδασκαλίας. Στο σημείο αυτό, μπορώ να αναφέρω το βιβλίο γραμματικής «Grammatik mit Sinn und Verstand», που χρησιμοποιεί ιδιαίτερα εύστοχα, μεταξύ άλλων, και αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων, ακόμη και ποίηση!
Επίσης, στα μαθήματά μας της Γλώσσας στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ. ενθαρρύνουμε μεταξύ άλλων τους/τις φοιτητές/-τριές μας να διαβάζουν γερμανόφωνα λογοτεχνικά κείμενα, στην αρχή πιο εύληπτα από γλωσσική σκοπιά, όπως είναι η νεανική λογοτεχνία, και αργότερα να επιλέγουν κείμενα υψηλότερου γλωσσικού επιπέδου. Άλλωστε, στα μαθήματα της ειδίκευσης Λογοτεχνίας-Πολιτισμού στο Τμήμα μας γίνεται άριστη δουλειά όσον αφορά την ένταξη της γερμανόφωνης λογοτεχνίας και κριτικής στα ευρωπαϊκά πολιτισμικά συμφραζόμενα. Οι φοιτητές/-τριές μας έχουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους γύρω από τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, καθώς και να καλλιεργήσουν τη γλωσσική τους ευαισθησία.
Ως αντιπροσωπευτικότερο έργο της γερμανόφωνης λογοτεχνίας θα επέλεγα το έργο του Γκαίτε «Φάουστ – Μια τραγωδία» που αναφέρεται στην πασίγνωστη συμφωνία του Φάουστ με τον διάβολο. Ο πρωταγωνιστής, με την αδιάλειπτη εσωτερική ανησυχία και την επιθυμία του να ζήσει τη ζωή συνειδητά κι έντονα στον μέγιστο βαθμό, δέχεται να πουλήσει την ψυχή του στον Μεφιστοφελή, με αντάλλαγμα απεριόριστη υπαρξιακή δύναμη. Το εν λόγω έργο, που χρειάστηκε εξήντα χρόνια για να ολοκληρωθεί, πραγματεύεται ηθικά και οντολογικά θέματα που μας απασχολούν ακόμη και σήμερα!
Θα ήθελα να αναφέρω στο πλαίσιο αυτό ως εξέχοντες/-ουσες Γερμανούς/-ίδες συγγραφείς τον Γκότχολντ Εφραίμ Λέσσινγκ, τον Φρίντριχ Σίλερ, τον Χάινριχ Χάινε, τον Γκέοργκ Μπύχνερ, που έγραψε το περίφημο θεατρικό έργο «Βόυτσεκ», τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε, τον Τόμας Μαν, τον Έρμαν Έσσε, τον Φραντς Κάφκα, τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, τον πατέρα του «επικού θεάτρου» στη Γερμανία, τον Χάινριχ Μπελ, κάτοχο του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας 1972, τον Γκύντερ Γκρας που έλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1999, και την Κρίστα Βολφ, μία από τις πιο γνωστές συγγραφείς της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Στην πολυπολιτισμική γερμανόφωνη λογοτεχνία του σήμερα, ξεχωρίζουν κατ’ εμέ ο Βλάντιμιρ Κάμινερ και ο Ράφικ Σάμι. Τέλος, ως διακεκριμένους σύγχρονους μυθιστοριογράφους, θα ανέφερα τον Ντάνιελ Κέλμαν, τον Μπέρνχαρντ Σλινκ και την Αυστριακή Ελφρίντε Γέλινεκ, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2004.

– Από την άλλη πλευρά, ποια έργα ή ποιους συγγραφείς θα προτείνατε σε έναν αλλοδαπό φοιτητή, προκειμένου να έρθει σε μια πρώτη επαφή με την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή;

Το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι, εάν ο αλλοδαπός/-ή φοιτητής/-τρια γνωρίζει ελληνικά ή όχι. Εφόσον γνωρίζει ελληνικά, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε επακριβώς το γλωσσικό του επίπεδο, προκειμένου να του προτείνουμε έργα της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής. Σε αρχάριους θα πρότεινα μικρά, γλωσσικά προσιτά κείμενα, παραδείγματος χάριν παραμύθια ή τους μύθους του Αισώπου, τα οποία θα συνοδεύονται ασφαλώς από παράθεση λεξιλογίου, θα είναι δηλαδή διδακτικά πλήρως επεξεργασμένα.
Σε υψηλότερα γλωσσικά επίπεδα (Γ1, Γ2) θα πρότεινα ποιήματα του Κώστα Βάρναλη, όπως οι «Μοιραίοι», ποιήματα του Κωστή Παλαμά, του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Ρίτσου, του Μανόλη Αναγνωστάκη, του Τάσου Λειβαδίτη, του Τίτου Πατρίκιου και του Τάκη Σινόπουλου. Όσον αφορά την πεζογραφία, θα πρότεινα οπωσδήποτε το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», το «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή, το «Για ένα φιλότιμο» και τη «Σαρκοφάγο» του Γιώργου Ιωάννου, έργα του Βασίλη Βασιλικού, το «Λάθος» του Αντώνη Σαμαράκη, τα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου, το «Εργοστάσιο των μολυβιών» της Σώτης Τριανταφύλλου και πολλά άλλα. Τέλος, θα πρότεινα κάποια από τα αστυνομικά μυθιστορήματα του Πέτρου Μάρκαρη, ο οποίος ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ., όπως το «Νυχτερινό δελτίο», η «Άμυνα ζώνης» και το «Ο Τσε αυτοκτόνησε», καθώς και έργα του Αντώνη Σουρούνη, γνωστού για τα διηγήματα και τα μυθιστορήματά του με θέμα τη ζωή των γκασταρμπάιτερ, όπως ο «Χορός των Ρόδων», ο «Γκας ο γκάνγκστερ» και τα «Μερόνυχτα Φρανκφούρτης».
Σε περίπτωση που ο/η αλλοδαπός/-ή φοιτήτρια δεν γνωρίζει ελληνικά, θα τον/την παρέπεμπα στις εξαιρετικές μεταφράσεις πολλών από τα έργα ελληνικής λογοτεχνίας.

– Ασχολείστε και με τη ζωγραφική· και οι πίνακές σας αποπνέουν κάτι από Ελλάδα;

Ζωγραφίζω από πολύ μικρός, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου! Όταν πήγαινα σχολείο στη Γερμανία, οι καθηγητές μου πρότειναν στη μητέρα μου να με δηλώσει σε μαθήματα ζωγραφικής κι έτσι παρακολούθησα γύρω στα δύο χρόνια μαθήματα στο Jugendwerkstatt, το νεανικό εργαστήρι της Κρατικής Πινακοθήκης της Στουτγάρδης. Εκεί εξοικειώθηκα με διάφορες τεχνικές, καθώς και με τη χρήση πολλών υλικών. Έμαθα, μεταξύ άλλων, να επεξεργάζομαι τον πηλό, να λαξεύω την πέτρα και να φτιάχνω χαρακτικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, παρακολούθησα στην Ελλάδα μαθήματα σχεδίου και ζωγραφικής δι’ αλληλογραφίας, που ήταν της μόδας τότε. Ασχολούμαι πολύ με το σχέδιο, το κολάζ, το σκίτσο, με γελοιογραφίες και καρικατούρες, ενώ φιλοτέχνησα και μια σειρά από αφίσες για τις θεατρικές παραστάσεις της Θεατρικής Ομάδας του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας, όταν αυτή ήταν στα σπάργανά της, καθώς και αφίσες για το Γερμανικό Ινστιτούτο Γκαίτε. Ζωγραφίζω επίσης τοπία σε πίνακες μικρών διαστάσεων, αλλά και πίνακες ακουαρέλας μεγάλων διαστάσεων· όλα αυτά τα έργα αποπνέουν Ελλάδα και απεικονίζουν κυρίως τοπία που με εντυπωσιάζουν, όπως η Παλαιόπολη της Σαμοθράκης και μέρη της Ιθάκης. Ασφαλώς, θα ακολουθήσει κι ένας πίνακας με θέμα τη Νίσυρο!

Συνέντευξη στη Φιλιώ Μπτούρη

Τρίτη 4 Απριλίου 2023