Συνέντευξη του Φίλιππου Τσίτου

Δημιουργός της ταινίας «Ακαδημία Πλάτωνος» που διακρίθηκε στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο για την καλύτερη ανδρική ερμηνεία (για τον πρωταγωνιστή Αντώνη Καφετζόπουλο), το οικουμενικό βραβείο και το 3ο βραβείο νεότητας. Αν υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες αφορμές χάρη στις οποίες πολλοί μιλάνε για μια κάποια άνθηση του ελληνικού κινηματογράφου, η βράβευση της ταινίας «Ακαδημία Πλάτωνος» στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο είναι μάλλον μία από αυτές. Ο Φίλιππος Τσίτος έδωσε συνέντευξη στον Σωτήρη Ζήκο και το περιοδικό CITY.

Η ταινία (που ο αρχικό της τίτλος ήταν «Δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ») αφηγείται την ιστορία ενός ξενόφοβου ψιλικατζή που ζει σε μία από τις πιο πολυπρόσωπες περιοχές της Αθήανς και ανακαλύπτει μία ωραία πρωία πως είναι κατά το ήμισυ Αλβανός

Η Ακαδημία Πλάτωνος, ως περιοχή της Αθήνας, είναι μάλλον άγνωστη σε έναν κάτοικο της Θεσσαλονίκης. Θα μπορούσατε εν συντομία να την χαρτογραφήσετε;
Πρόκειται για μια υποβαθμισμένη γειτονιά κοντά στο κέντρο της πόλης. Αρχιτεκτονικά είναι μια αντιπροσωπευτική γειτονιά  μιας οποιασδήποτε πόλης της Ελλάδας. Το συνονθύλευμα από ισόγεια σπιτάκια, εγκαταλειμμένα νεοκλασικά, γκρίζες πολυκατοικίες του ‘70 και μοντέρνες, κατάλευκες του ΄90, το συναντάς παντού. Στην ουσία αυτό το μπάχαλο δίνει στην Αθήνα (αλλά λίγο πολύ και στις περισσότερες ελληνικές πόλεις) το χαρακτήρα της. 

Ο πρωτότυπος τίτλος της ταινίας ήταν «Δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ». Ποιος ήταν ο λόγος που τον αλλάξατε;
 Το «Δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ» θα ήταν καλός τίτλος, μόνο για κάποιον που έχει δει την ταινία και έχει καταλάβει την ειρωνεία του. Αν δεν έχεις δει την ταινία, σου δημιουργεί συγκεκριμένους συνειρμούς (γήπεδο, βία, μαχαιρώματα κτλ.), στοιχεία τα οποία ουδεμία σχέση έχουν με την υπαρξιακή δραματική κωμωδία που φτιάξαμε. Άρα δεν ήταν καλός τίτλος. Το «Ακαδημία Πλάτωνος» δεν είναι στιγματισμένος αρνητικά και αφετέρου δημιουργεί ενδιαφέροντα ερωτηματικά.

Την ιδέα του σεναρίου την είχε ο Νίκος Κυπουργός, που, ασφαλώς, είναι γνωστός για τη δουλειά του ως συνθέτης. Πώς προέκυψε αυτό;
Απλώς τυχαίνει να γνωριζόμαστε και μια μέρα μου μίλησε για μια ιδέα που είχε για έναν Έλληνα ρατσιστή που μαθαίνει ότι είναι Τούρκος. Όμως με τους Τούρκους έχουμε έρθει αρκετά κοντά τελευταία. Δεν είναι τόσο τρομερό το να μάθεις μια μέρα ότι έχεις τούρκικη καταγωγή. Το να μάθεις μια μέρα ότι είσαι Αλβανός, όντας περήφανος Έλλην, είναι μάλλον το χειρότερο που μπορεί να σου συμβεί.

Ο ήρωάς σας ανήκει στην κατώτερη οικονομική τάξη και μάλλον σε χαμηλότερη θέση στην κοινωνική διαστρωμάτωση, λόγω μόρφωσης και οικογενειακής κατάστασης. Δεν ανησυχείτε στην ιδέα του να συνδεθεί άρρηκτα αυτή η στάση του απέναντι στον Άλλο (δεν μιλώ κατ’ ανάγκη για τον «ξένο») ως απόρροια των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών;
Όχι βέβαια. Οι πιο επικίνδυνοι ρατσιστές είναι μορφωμένοι, καλοζωισμένοι, και ανήκουν στη μεσαία ή και ανώτερη (ακόμα πιο επικίνδυνοι αυτοί) κοινωνική τάξη. Οι υπόλοιποι ζουν σε μια πλάνη, ανάλογη με αυτήν του πρωταγωνιστή. Ο Σταύρος έχει ένα ψιλικατζίδικο όπου δεν πατάει ψυχή, δεν έχει όνειρα για το μέλλον, δεν έχει φιλοδοξίες, έχει φορτωθεί τη φροντίδα της μητέρας του για το υπόλοιπο της ζωής της και η γυναίκα που αγαπά τον έχει εγκαταλείψει. Αντί να κάτσει να σκεφτεί τι δεν πάει καλά στη ζωή του, και ίσως να κάνει μια προσπάθεια να το διορθώσει, ασχολείται με το αν είναι αλβανικής καταγωγής  ή καθαρός Έλληνας. Χέστηκε η φοράδα στ’ αλώνι …

Ακόμα και σήμερα, μοιράζετε το χρόνο σας ανάμεσα σε Αθήνα και Βερολίνο. Συναντήσατε παραδείγματα ξενοφοβίας, εφάμιλλα με αυτά του Σταύρου. Κατά προέκταση, νιώσατε εσείς ο ίδιος ποτέ διαφορετικής αντιμετώπισης λόγω της καταγωγής σας;
 Φυσικά και γνωρίζω ανάλογες περιπτώσεις στο Βερολίνο. Ή και χειρότερες ακόμα, με εμπρησμούς, απόπειρες δολοφονίας και λοιπά. Ο ρατσισμός όμως των ηρώων της «Ακαδημίας Πλάτωνος» είναι λίγο ως πολύ σαν την ίδια τη χώρα: αφελής και ανοργάνωτος. Εμπιστεύονται έναν σκύλο για να κρίνουν αν κάποιος περαστικός είναι Αλβανός ή όχι… Όσο για μένα; Στο Βερολίνο δεν είμαι μετανάστης με την συνήθη έννοια. Είμαι μετανάστης κλάσης Α, δηλαδή από την Ελλάδα, δηλαδή από την Ευρώπη. Άρα δεν αποτελώ απειλή και στόχο. Δύσκολα την έχουν οι μετανάστες κλάσης Β, δηλαδή αυτοί από την ανατολική Ευρώπη και ακόμα πιο δύσκολα εκείνοι της κλάσης Γ, δηλαδή οι Αφρικανοί και οι Ασιάτες που τρώνε και το ξύλο.

Χειρίζεστε ένα σοβαρό κοινωνικό θέμα με μια ανάλαφρη φόρμα. Πού στοχεύει η επιλογή του συγκεκριμένου ύφους;
 Είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι τη ζωή τέτοιος. Και ο τρόπος που μου αρέσει να διηγούμαι ιστορίες. Δεν θα μπορούσα να διηγηθώ ένα δράμα χωρίς την αστεία του πλευρά. Ούτε μια κωμωδία χωρίς την δραματική της πλευρά. Μόνο το ένα ή μόνο το άλλο δεν με πείθουν.

Η ταινία σας «My Sweet Home» έγινε μεγαλύτερη επιτυχία έξω από τα σύνορα της χώρας παραγωγής της παρά μέσα σε αυτήν. Πόσο πιθανό είναι να συμβεί το ίδιο και με την «Ακαδημία Πλάτωνος»;
 Το «My Sweet Home» δεν έγινε πουθενά επιτυχία. Στην Γερμανία δεν επικοινώνησε με το κοινό και στην Ελλάδα (ενώ έδειχνε ότι μπορούσε να επικοινωνήσει) έτυχε να πέσει πάνω σε έναν απολύτως αδιάφορο διανομέα, ο οποίος την πέταξε σε δύο σινεμά και δεν ασχολήθηκε καθόλου. Η «Ακαδημία Πλάτωνος» έχει καλύτερη τύχη. Αφενός επικοινωνεί και με το κοινό του εξωτερικού και με το ελληνικό. Αφετέρου έχει έναν παραγωγό που την αγαπά και ένα διανομέα που την υπολογίζει και την φροντίζει.

Πιστεύετε πως η ταινία έχει αναφορές που θα δυσκολευτεί να «πιάσει» ένας θεατής που δεν γνωρίζει με ακρίβεια την ελληνική πραγματικότητα;
Δεν θα έκανα ποτέ μια ταινία με στοιχεία που δυσκολεύουν τον θεατή. Την ταινία την κάνω για να την δει ο θεατής. Δεν θα του έκανα λοιπόν ποτέ τη ζωή δύσκολη.

Η ταινία βραβεύτηκε με διάφορα βραβεία στο Λοκάρνο. Πρακτικά, τι σημαίνει αυτό για σας;
Λίγο καλύτερη αφετηρία στην προσπάθεια χρηματοδότησης της επόμενης ταινίας.