Συνέντευξη του Μάνου Ελευθερίου

«Ο γέρος χορευτής». Πείτε μου την ιστορία. Είναι ένας μάλλον ηλικιωμένος ηθοποιός του μουσικού θεάτρου, μάλλον σε ένα γηροκομείο. Εκεί βλέπει διάφορα πράγματα, ελάχιστα πράγματα συζητάει. Εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι το σώμα του. Μιλάει σαν ποιητής, σαν εκείνο που λέει ο Σεφέρης, ο ποιητής έχει ένα θέμα μόνο, το σώμα του, αλλά…εδώ αναγκαστικά αυτός μιλάει μόνο με το σώμα του γιατί μόνο αυτό υπάρχει εκείνη τη στιγμή. Δεν μπορεί να ζει με αναμνήσεις, το σώμα του τον ενδιαφέρει, τον αναγκάζει συνεχώς να το σκέφτεται.

Η φθορά του σώματος  για έναν χορευτή  είναι πιο βασανιστική  απ’ ό,τι για έναν άλλον άνθρωπο; Ε, βέβαια. Ένας γέρος χορευτής είναι άσχημη εικόνα. Είχα δει κάποτε κάποιον στο Παρίσι. Με μπαστούνι και τον κρατούσαν δύο και προσπαθούσαν να τον βάλουν σε ένα αυτοκίνητο. Και μου είχε κάνει εντύπωση. Με κυνηγάει αυτή η εικόνα. Όπως είδα και μια φορά τον Νουρέγιεφ σε αναπηρική καρέκλα, στην Όπερα για να πάρει ένα μεγάλο βραβείο. Δεν μπορούσε ούτε ένα βήμα να κάνει, ο άνθρωπος που πρώτα έκανε πήδους πάνω στη σκηνή δεν μπορούσε να πάρει τα πόδια του κυριολεκτικά

Γιατί είπατε πριν: μάλλον ηλικιωμένος, μάλλον σε ένα γηροκομείο; Θα σας πω. Δεν εξηγούνται όλα τα πράγματα μέσα. Αφήνω πάρα πολλά κενά. Μπορεί θαυμάσια αυτός ο άνθρωπος να είναι σε ένα παραλήρημα. Να είναι σε μια έκσταση, να μιλάει σε κάποιον, στη μητέρα του, κάποια στιγμή το διασκεδάζει κιόλας, λέει «θα καταντήσουμε όλοι να κάνουμε την “Ψυχώ” του Χίτσκοκ». Αυτά συμβαίνουν στους μεγάλης ηλικίας ανθρώπους, να ζητούν τη μητέρα τους, δεν είχα ανάγκη να ζητήσω τη συνδρομή του Χίτσκοκ, το ξέρω καλά γιατί κι εγώ μεγαλώνω. Υποτίθεται ότι μιλάει σε κάποιον που δεν φαίνεται, είναι νύχτα και περιμένει και κάποιον στον οποίον θα δώσει μια συνέντευξη, του έχουν τηλεφωνήσει γι’ αυτό και περιμένει.

Και «κάνει πρόβα» τι θα πει; Προσπαθεί να πει ορισμένα πράγματα που θα πει στην ή στον δημοσιογράφο. Και σκέφτεται και κάποια πράγματα που δεν του χρειάζονται και θέλει να τα χαρίσει, φωτογραφίες, παλιά βιβλία με αφιερώσεις συγγραφέων, μερικούς πίνακες ζωγραφικής, τι να τα κάνει; Είναι πια προς το τέλος της ζωής του. Ή λέει κάποια στιγμή ο ήρωας: «αιμορραγώ, είναι ψεύτικο αίμα, ψεύτικη ζωή. Κάποιος θα μ’ έβαψε την ώρα που κοιμόμουν» Μην ξεχνάτε ότι στα παλιά χρόνια οι ηθοποιοί βάφονταν πάρα πολύ. Ήταν ολόκληρη διαδικασία το βάψιμο και ξεβάψιμό τους. Θυμούμαι πήγαιναν τρεις ώρες πριν αρχίσει η παράσταση, κάπου το γράφω μέσα…θυμάμαι τον Νίκο Παρασκευά στο Εθνικό Θέατρο, το 1958, το 1960, κι άλλους, το Μινωτή, τρεις ώρες πριν αρχίσει η παράσταση ήταν μπροστά στον καθρέφτη του καμαρινιού τους κι άρχιζαν σιγά σιγά, είχαν το τσιγαράκι και το καφεδάκι τους, άλλοι τσάι με μέλι για να φτιάξουν το λαιμό τους, κι άρχιζε η τελετή του βαψίματος του προσώπου. Και ύστερα υπήρχε τουλάχιστον ένα μισάωρο που θέλανε να ξεβαφτούν. Δεν υπήρχαν και τα χαρτιά της κουζίνας τότε για τη δουλειά αυτή, είχανε πανιά που τα παίρνανε και μαζί τους, τα πλένανε, κάθε μέρα το ίδιο πράγμα γινότανε.. Ε, λοιπόν αυτός νομίζει ότι τον έβαψε κάποιος την ώρα που κοιμόταν.

Τι σας πήγε στον ήρωα αυτόν; Ήρθε μόνος του. Τον είχα ως πρωταγωνιστή στον «Καιρό των Χρυσανθέμων». Αυτονομήθηκε. Χωρίς να το καταλάβω. Τον έβγαλα, τον απομόνωσα και τον έκανα μονόλογο. Το δουλεύω πάρα πολύ και λίγο πριν μιλήσουμε αυτό δουλεύω, μία λέξη από δω μία λέξη από κει.

Η δικιά σας σχέση με το θέατρο, ποια είναι; Στα νιάτα μου είχα σπουδάσει λίγο θέατρο. Καταρχήν έμεινα και δύο χρόνια ως ακροατής στην δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Μετά σπούδασα θέατρο κανονικά πια, πεντάωρο την ημέρα, στη Σχολή Σταυράκου και κάτι ξέρω, ας πούμε, από θέατρο. Διάβασα με πολλή αγάπη, υστερικά μπορώ να πω θέατρο, είδα κάποτε πάρα – πάρα πολύ θέατρο, ό,τι περνούσε από την Ελλάδα και στο εξωτερικό, Παρίσι και Λονδίνο, μεγάλες παραστάσεις, μεγάλους ηθοποιούς, αλλά αυτό σε κατάσταση υστερίας, μιλάμε με πρόγραμμα. Και βεβαίως εδώ έχω δει όλους τους ηθοποιούς οι οποίοι στην εποχή μου εθεωρούντο σπουδαίοι.

Ένα κομμάτι που αγαπάτε  στο θέατρο είναι  οι ιστορίες των ηθοποιών; Περισσότερο με ενδιαφέρουν οι ιστορίες των ηθοποιών παρά τα ίδια τα πρόσωπα. Πολλές φορές οι ιστορίες που περνάει ένας άνθρωπος είναι πολύ πιο σημαντικές από τον ίδιο. Ένας ασήμαντος στην ανθρώπινή του υπόσταση ηθοποιός, ένα γελοίο πρόσωπο, μπορεί να έχει ίσως και σπουδαίο ταλέντο. Μπορεί να είναι κάθαρμα και να είναι σπουδαίος ηθοποιός, και στη λογοτεχνία το ίδιο γίνεται. Μην ψαρωνόμαστε ότι κάποιος που γράφει καταπληκτικά είναι και σπουδαίος άνθρωπος. Γι’ αυτό λέω ότι ποτέ δεν πρέπει να γνωρίζουμε τους καλλιτέχνες από κοντά, καλά είναι να τους έχουμε μακριά, εγώ ακούω ηθοποιό και τρέμω, όχι να τον γνωρίσω…

Για την αγάπη σας  στο θέατρο νομίζετε ότι έπαιξε ρόλο η  γενέτειρά σας  η Ερμούπολη; Λιγάκι, ναι. Έχω γράψει και τέσσερις τόμους, αφορούν την πρώτη εικοσαετία του εικοστού αιώνα, 1901-1921, ετοιμάζω και τον πέμπτο για να τελειώσω, «το θέατρο στην Ερμούπολη τον 20ο αιώνα». 

Μιλάμε  για την πόλη με την μεγαλύτερη θεατρική παράδοση στην Ελλάδα; Βέβαια. Σκεφτείτε ότι στα 1902 σε έναν τόπο που είχε είκοσι χιλιάδες κατοίκους, έπαιζαν τρεις θίασοι με τεράστια επιτυχία και είναι μεγάλη υπόθεση αυτή. Είχε ένα λαμπρό θέατρο, από εκεί πέρασαν όλοι οι σπουδαίοι, εκτός από δυο-τρεις, οι σπουδαιότεροι Έλληνες ηθοποιοί αλλά και σπουδαίοι καλλιτέχνες του μελοδράματος τον 19ο αιώνα οι οποίοι στη συνέχεια παίζουν ως πρωταγωνιστές στη Σκάλα του Μιλάνου. 

Τον μονόλογο αυτό τον  ερμηνεύετε ο ίδιος; Καταρχήν θα τον διαβάσω. Ε, τώρα, (γελώντας) αν μου ξεφύγει και λίγο παίξιμο… Είναι διάβασμα, αναλόγιο, θα κρατάω τα χαρτιά, δεν μπορώ να μάθω απ’ έξω τίποτα πια, ενώ ξέρω ατέλειωτους μονολόγους από άλλα έργα, εδώ είναι τελείως αδύνατον να μάθω οτιδήποτε. Δεν μπορώ, τώρα μεγάλωσα.