Τάσος Ράτζος (Σκηνοθέτης της «Αντιγόνης»)

Σκηνοθετεί την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή για τη νεανική σκηνή του ΚΘΒΕ που παρουσιάζεται στη Σκηνή «Σωκράτης Καραντινός» της Μονής Λαζαριστών σε μετάφραση Σοφίας Νικολαίδου, μια σημερινή παράσταση όχι μόνο για νέους, αλλά για όλες τις ηλικίες, στις οποίες πιστεύει ότι απευθύνεται άλλωστε και κάθε καλό έργο. Ο Τάσος Ράτζος έδωσε συνέντευξη στην Νατάσα Χολιβάτου και το περιοδικό CITY.

Υπάρχουν καθόλου προσαρμογές στο κείμενο της «Αντιγόνης», στην παράσταση που σκηνοθετείτε μιας και απευθύνεται σε νεανικό κοινό;
Όχι δεν υπάρχει καμία απολύτως προσαρμογή. Ανεβαίνει αυθεντικά το κείμενο του Σοφοκλή και η παράσταση επίσης δεν έχει καμία ιδιαίτερη προσαρμογή για το νεανικό κοινό, καμιά υποτιμητική προσαρμογή δηλαδή προς το νεανικό κοινό. Ανεβαίνει κανονικότατα, απλώς είναι ένα τέτοιο έργο το οποίο έχει επιλεγεί να διδάσκεται στα σχολεία και το οποίο έργο μπορούν να παρακολουθήσουν και μαθητές, δηλαδή θα μπορούσε να ανεβεί όπως είναι αυτή η παράσταση και στην Επίδαυρο και οπουδήποτε.

Σε τι ηλικίες απευθύνεται;
Δεν υπάρχει όριο ηλικίας. Από τη στιγμή δηλαδή που κάποιος γονιός αποφασίζει ότι μπορεί ένα παιδί να παρακολουθήσει την παράσταση -και αυτό μπορεί να είναι επτά, μπορεί να είναι οχτώ έως και 107 και 108 χρονών και ούτω καθεξής, δεν υπάρχει κανένα όριο…

Ποια είναι η σκηνοθετική σας προσέγγιση; Είναι καθαρά μοντέρνα, με την έννοια ότι υπάρχουν και σύγχρονα στοιχεία που να παραπέμπουν στο σήμερα;
Είναι απολύτως σημερινή. Δεν θα έλεγα ούτε σύγχρονη, ούτε μοντέρνα, θα έλεγα απολύτως σημερινή. Δεν βλέπουμε δηλαδή τους Θηβαίους γέροντες κ.λ.π. κ.λ.π., αλλά νέους ανθρώπους, οι οποίοι μπαίνουν σε όλη αυτήν την περιπέτεια του ανεβάσματος αυτού του έργου, δηλαδή μπαίνουν στην σκηνή, προετοιμάζονται και ανεβάζουν αυτό το έργο και το παρουσιάζουν στο κοινό και μοιράζονται αυτές τις μεγάλες ιδέες, αυτά τα υπέροχα πράγματα με το κοινό. Και αυτό το κάνουν ελπίζω με μια γενναιοδωρία και με ένα αίσθημα κοινής ευθύνης που λείπουν σήμερα. Αυτός είναι ο στόχος της παράστασης. Τα μεγάλα θέματα που θέτει το έργο, είναι η σύγκρουση άντρα-γυναίκα, η σύγκρουση εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου, η σύγκρουση ανθρώπου με τον θεό, η σύγκρουση του ατόμου με την κοινωνία. Αυτά τα θέματα τα οποία υπάρχουν και σήμερα, δηλαδή δεν υπάρχει κάτι το οποίο μας είναι ξένο, κάτι που δεν καταλαβαίνουμε, γι’ αυτό απλώς χρειαζόταν να γίνει και μια μετάφραση τέτοια που να μπορούμε να καταλαβαίνουμε πολύ καλά τι λέγεται.

Η μετάφραση δηλαδή αποδίδει το αρχαίο κείμενο στη σημερινή, καθημερινή γλώσσα, διατηρώντας ωστόσο και τα ποιητικά στοιχεία του λόγου του Σοφοκλή;
Ακριβώς. Κατά κανόνα όταν μεταφράζεται η αρχαία ελληνική τραγωδία, παρασύρονται οι μεταφραστές από την ποιητικότητα σε τέτοιο βαθμό που πλέον δεν γίνονται κατανοητοί. Αυτό προσπαθήσαμε να το αποφύγουμε, δεν θέλαμε σε καμία περίπτωση να λέγονται πράγματα πάνω στη σκηνή τα οποία δεν τα καταλαβαίνει το κοινό. Ήμασταν κατηγορηματικοί σε αυτό. Ακόμη και στα χωρικά που είναι ακόμα πιο ποιητικά και ακόμα πιο δύσκολα, ακόμα και εκεί, έγινε τέτοια δουλειά που άπαντες καταλαβαίνουν άπαντα. Με την έννοια, ότι ακόμα και εκεί που η μετάφραση μπορεί να χρειάζεται μια βοήθεια από την εικόνα, ή κάπου που μπορεί να χρειάζεται μια βοήθεια από το τραγούδι, εμείς τη δώσαμε. Υπάρχει για παράδειγμα και βίντεο στην παράσταση.

Η Αντιγόνη αποκτά και άλλες συμβολικές διαστάσεις στη δική σας, σημερινή εκδοχή του έργου. Ποια θα μπορούσε να είναι λοιπόν σήμερα η Αντιγόνη;
Οποιοδήποτε κορίτσι δεν δέχεται την ισοπέδωση με οποιαδήποτε μορφή και αντιστέκεται σε αυτήν, οποιοδήποτε κορίτσι δεν δέχεται να της επιβάλλουν πράγματα τα οποία κρίνει ότι δεν προάγουν πραγματικά τον άνθρωπο, δηλαδή δεν την προάγουν αλλά την υποτιμούν, και σε αυτό αντιστέκεται. Δεν αντιστέκεται σε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας γενικά, αλλά σε αυτήν την εξουσία που πάει να σου περάσει πράγματα που είναι πέρα από τις αρχές μας, πέρα από το πώς μπορεί να συνυπάρχουν οι άνθρωποι σήμερα με απόλυτη ειρήνη.

Όσον αφορά το ρόλο του Κρέοντα, στην παράσταση σας φαίνεται πιο διαλλακτικός απ? όσο τον παρουσιάζει ο Σοφοκλής;
Θα σας πω τι συμβαίνει. Υπάρχει δυστυχώς για λόγους ευκολίας στα εγχειρίδια, η άποψη, ότι η Αντιγόνη είναι η επαναστάτρια και ότι ο Κρέων είναι ο κακός άνθρωπος που επιβουλεύεται την επαναστατικότητα και θέλει να την συμμορφώσει κ.λπ., ξεχνάμε όμως έτσι μερικά βασικά πράγματα. Η Αντιγόνη είναι ανιψιά του, είναι κόρη της αδερφής του. Ο Κρέων δεν θέλει να σκοτώσει την Αντιγόνη και αυτό βγαίνει από το κείμενο, δεν είναι κάτι το οποίο το ανακάλυψα εγώ ξαφνικά. Ο Κρέων δεν θέλει να σκοτώσει την Αντιγόνη. Δυστυχώς παγιδεύεται και οδηγείται σε κάτι αναπόφευκτο και γι ‘αυτόν και για την Αντιγόνη. Ο ίδιος δε, έχει την τραγικότερη μοίρα όλων των ηρώων. Δηλαδή στο τέλος φτάνει να λέει «Θέλω να πεθάνω. Είμαι ένα τίποτα »…

Της δίνει όμως αρκετές ευκαιρίες…
Βέβαια, της δίνει τη μια ευκαιρία μετά την άλλη. Αυτή όμως όχι μόνο δεν τις παίρνει, αλλά ίσα ίσα τις κλωτσάει και του επιτίθεται…οπότε εκ των πραγμάτων οδηγείται η κατάσταση σε μονόδρομο.

Γιατί θα λέγατε σε κάποιον νέο να έρθει να παρακολουθήσει την παράσταση σας;
Είναι πολύ δύσκολο να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση. Νομίζω ότι είναι θέμα παιδείας. Εγώ δυστυχώς όταν ήμουν 15, 17, 18 χρονών, δεν πήγαινα στο θέατρο, οπότε αυτόματα είμαι ακατάλληλος άνθρωπος για να πω σε κάποιον πήγαινε στο θέατρο. Εγώ το ανακάλυψα πάρα πολύ αργά. Θα ?θελα να το είχα ανακαλύψει πολύ νωρίτερα. Θα ήθελα όταν ήμουν 15, 16, να έβλεπα παραστάσεις οι οποίες θα με κάνανε καλύτερο άνθρωπο. Εγώ δυστυχώς άργησα πολύ να το δω. Είναι λοιπόν θέμα δικό τους νομίζω, θέμα των γονιών τους, θέμα των εκπαιδευτικών τους.

Μέσα από την επιλογή του συγκεκριμένου έργου εννοούσα κυρίως, όχι γενικότερα για το θέατρο… Νομίζω ότι ένα πράγμα που ο σημερινός νέος θα προσλάβει βλέποντας αυτήν την παράσταση, είναι ότι θα καταλάβει ότι σε αυτόν τον κόσμο τίποτε δεν είναι τυχαίο. Όλα έχουν τη θέση τους και ο καθένας τελικά παίρνει αυτό που του αξίζει. Και ότι ο κόσμος δεν είναι αυτό που συνήθως θέλουμε να είναι, αλλά είναι ένα άλλο πράγμα λίγο πιο σκληρό και είναι καλό να το μαθαίνουν αυτό οι νέοι άνθρωποι και να το βλέπουν. Όπως επίσης θα καταλάβει, ότι αν θέλεις να αντισταθείς, πρέπει να έχεις επιχειρήματα. Πρέπει να έχεις επιχειρήματα, να έχεις λόγο, και πρέπει να έχεις καλλιεργημένο το πνεύμα σου, να μπορείς δηλαδή να αντιστέκεσαι και με το πνεύμα. Η Αντιγόνη δικαιώνεται όχι επειδή αντιστέκεται στην εξουσία, αλλά επειδή τα επιχειρήματα της είναι τέτοια που μας πείθουν. Απέναντι σε έναν άψογο ρήτορα, σε έναν άνθρωπο που χειρίζεται τέλεια τον λόγο, στον Κρέοντα, αρθρώνει και εκείνη τον λόγο με τέτοιο τρόπο, ώστε μας πείθει ότι έχει δίκιο και γι’ αυτό ταυτιζόμαστε μαζί της, την αγαπάμε κλπ.

Όσον αφορά το σκηνικό και τα μέσα της παράστασης, θα χρησιμοποιήσετε και άλλα σύγχρονα στοιχεία εκτός από το βίντεο;
Ναι, θα υπάρχει ένα γκράφιτι, αλλά γενικά η σκηνή θα είναι γυμνή. Δεν ήθελα να έχω σκηνικό διάκοσμο, το σκηνικό είναι οι ίδιοι οι μηχανισμοί του θεάτρου, δεν θέλω δηλαδή να παίξουμε πίσω από κουίντες, πίσω από αυλαίες, είναι όλα φανερά επί σκηνής και εκεί παίζονται τα πάντα, όπως και στη ζωή άλλωστε.

Αυτή η επιλογή έγινε για να αναδείξετε το ίδιο το κείμενο, να φωτιστεί πρωτίστως ο λόγος τους Σοφοκλή;
Αυτό έγινε γιατί πιστεύω ότι το έργο δεν χρειάζεται κανένα στολίδι, είναι τόσο ισχυρό, που απλώς να ακουμπήσεις αυτόν το λόγο πάνω στο σανίδι συμβαίνουν τεράστια πράγματα.

Ποιες είναι συνήθως οι προκλήσεις για έναν σκηνοθέτη που σκηνοθετεί για νέους; Το νεανικό κοινό είναι πιο αυστηρό;
Αυτή είναι η πιο σημαντική ερώτηση που μου κάνετε. Εγώ δεν σκηνοθετώ για νέους, εγώ σκηνοθετώ για ανθρώπους και θα είναι μεγάλη τιμή για μέ