Μίλτος Μανέτας | συνέντευξη: Το «ζωντανό» μπορεί να σώσει τον άνθρωπο

Μετά από πρωτοβουλία του MOMus-Πειραματικού Κέντρου Τεχνών και υπό την επιμέλεια της Δωροθέας Κοντελετζίδου, τα έργα του Μίλτου Μανέτα γύρω από το πρόσωπο του Τζούλιαν Ασάνζ (Julian Assange) έφτασαν στο σπίτι των συμμετεχόντων στη δράση με τίτλο «Κατάσταση Ασάνζ-Επείγον».  Μέσα από ψηφιακές εκτυπώσεις, δόθηκε σε όλους η δυνατότητα να φιλοξενήσουν τα έργα του καλλιτέχνη στον χώρο τους, αλλά και να τα παρουσιάσουν στο κοινό, στο πλαίσιο ενός ανοιχτού διαδικτυακού διαλόγου.

Ο Μίλτος Μανέτας είναι Έλληνας καλλιτέχνης που ζει και δραστηριοποιείται στο εξωτερικό. Η τέχνη του σχετίζεται κυρίως με το διαδίκτυο και την τεχνολογία. Οι ιδέες του είναι πρωτοποριακές και ρηξικέλευθες. Ιδρυτής του καλλιτεχνικού κινήματος NEEN, που παρουσιάστηκε το 2000 στην Gallery Gagosian της Νέας Υόρκης, αναγνώρισε το διαδίκτυο ως έναν χώρο τέχνης, ενώ όρισε τις ιστοσελίδες ως τα σημαντικότερα αντικείμενα της σύγχρονης τέχνης (“Websites Are The Art Of Our Times”, 1999). Το 2009 συμμετείχε στην 53^η Μπιενάλε της Βενετίας.

Μίλτος Μανέτας | συνέντευξη

Η συνέντευξη που ακολουθεί δεν έγινε υπό τους τυπικούς όρους των ερωταπαντήσεων. Αποτελεί παράγωγο μιας διαδικτυακής ξενάγησης στο “Postinternet”, στο στούντιο του καλλιτέχνη στη Μπογκοτά. Προέκυψε, λοιπόν, μέσα από έναν μακρύ διάλογο, χωρίς λογικούς περιορισμούς και προϋποθέσεις. Οι σκέψεις του ήταν πηγαίες και αυθόρμητες, γεμάτες συνειρμούς και εμπνευσμένες παρεκβάσεις. Ο λόγος του γρήγορος και αβίαστος, σαν ένα διανοητικό παιχνίδι. Συγκρατώ, λοιπόν, μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες πληροφορίες, μερικές από τις πιο εντυπωσιακές ιδέες που ο ίδιος θέλησε να μοιραστεί μαζί μας.

Πώς λειτουργεί η έμπνευσή σας;

Η έμπνευσή μου λειτουργεί λίγο σαν «απατεώνας». Συχνά, έρχονται στο μυαλό μου ιδέες απροσδιόριστες ή και φράσεις, που εκείνη τη στιγμή δεν ξέρω ακριβώς γιατί τις διατυπώνω. Ωστόσο, ακούγονται ελκυστικές. Έτσι, προσπαθώ να τις φέρω στην πραγματικότητα, να τους δώσω νόημα και στη συνέχεια υπόσταση. Οπότε τις ζωγραφίζω, αρχίζω να δουλεύω πάνω σε αυτές. Τις περισσότερες φορές, αν όχι πάντα, έχει αποδειχθεί πως τελικά δεν ήταν λόγια του αέρα αλλά σκέψεις με πραγματική ισχύ. Ακολουθώ, λοιπόν, αυτόν τον τρόπο εργασίας, που σε ένα δεύτερο επίπεδο γίνεται τρόπος σκέψης. Λέει κανείς αυθόρμητα μια κουβέντα, την ακολουθεί και τελικά τον βγάζει πραγματικά κάπου. Εάν πάλι αποδειχθεί γελοία, μπορεί κανείς να την κάνει θέατρο ή και να τη χρησιμοποιήσει αντίστροφα μέσα στο έργο του.

Πιστεύετε ότι η σύγχρονη τέχνη είναι ελιτίστικη;

Καταρχήν, εάν η τέχνη δεν ήταν ελιτίστικη, εγώ προσωπικά δεν θα είχα επιλέξει να είμαι καλλιτέχνης. Ο λόγος που έγινα καλλιτέχνης είναι, ακριβώς, επειδή βρήκα μια πλατφόρμα ελιτίστικη. Βέβαια, αυτό δεν είναι κάτι που ακούμε συχνά από καλλιτέχνες. Είναι, ίσως, μια αλήθεια που πολλοί δεν παραδέχονται ούτε στον εαυτό τους. Ακούγεται πολύ καλύτερο να υποστηρίζουν ότι έγιναν καλλιτέχνες επειδή πάντοτε αγαπούσαν τη δημιουργία. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό. Η τέχνη είναι επάγγελμα. Δεν σημαίνει ότι επειδή αγαπάς την ποίηση, γίνεσαι επαγγελματικά ποιητής. Εάν πράγματι γίνεις ποιητής, αυτό σημαίνει ότι κυνηγάς το ιδιαίτερο προνόμιο. Ξεκινάει από την επιθυμία του να μην έχεις άλλη εργασία. Θα έλεγα ότι ο κόσμος χωρίζεται στους ανθρώπους που δέχονται να εργάζονται αποκλειστικά για την επιβίωσή τους και στους ανθρώπους που το αρνούνται.

Έχοντας απομακρυνθεί από τα φώτα της Νέας Υόρκης και έχοντας επιλέξει τους πιο ήπιους ρυθμούς της Μπογκοτά, επιδιώκετε να θέσετε τον εαυτό σας έξω από το ελιτίστικο αυτό σύστημα της τέχνης;

Όχι, αντιθέτως, πάω σε μια μεγαλύτερη ελίτ. Αυτό το πράγμα που ξεκίνησε ως μη εργασία, έγινε εργασία από τη στιγμή που εγώ μπήκα μέσα σε αυτόν τον μηχανισμό. Έτσι, με κάποιον τρόπο κατέληξα να είμαι εργάτης της τέχνης, πράγμα που δεν ήθελα. Ήθελα πλέον την ησυχία μου. Ακούγεται άσχημο, αλλά δεν είναι. Είναι η επιθυμία ενός ανθρώπου που θέλει να σταματήσει πέντε λεπτά για να δει τον κόσμο. Σε μια καλλιτεχνική καριέρα, όταν είναι κανείς μέτρια επιτυχής είναι όλα τέλεια. Είναι μια περίοδος που δεν χρειάζεται να δουλεύει πολύ. Μπορεί να κάνει ορισμένες εκθέσεις, να έχει ανθρώπους που επενδύουν σε αυτόν, να έχει χρήματα και να ζει άνετα. Είναι ελεύθερος. Μόλις, όμως, αρχίσει να έχει μεγαλύτερη επιτυχία, αρχίζει ένα δράμα. Όλος ο χρόνος είναι πια προκαθορισμένος. Η μέρα του είναι γεμάτη από μουσεία, γκαλερί, τηλεφωνικές επικοινωνίες κ.τ.λ. Από την άλλη, στο ακριβώς προηγούμενο στάδιο, είναι αρκετά εντός του μηχανισμού, έτσι ώστε δεν χρειάζεται να δουλεύει. Δημιουργεί, δηλαδή, μια ιδανική σχέση με το χρήμα και την έννοια της επιβίωσης. Εγώ, τώρα πια, νιώθω σαν να έχω αγοράσει τον χρόνο μου. Φυσικά, οι επιλογές που έκανα μου στοίχησαν οικονομικά, όμως εξακολουθώ να είμαι εντός του μηχανισμού και να μπορώ να ζω ωραία. Εξασφαλίζω το στούντιό μου στη Μπογκοτά, μπορώ να ταξιδεύω και να πληρώνω το σχολείο της κόρης μου. Συνεπώς, με το ποσοστό που θυσίασα αγόρασα την ελευθερία μου. Ουσιαστικά, θα έλεγα πως δεν έχω εργασία, την έχω «χρηματοποιήσει».

Υπάρχει κάποιο καινούριο έργο που να ετοιμάζετε σήμερα;

Σήμερα εργάζομαι πάνω σε ένα έργο το οποίο ονομάζω «Αποκάλυψη», πρόκειται για την «Αποκάλυψη του Μανέτα». Με έναν διανοητικό τρόπο επιδιώκω να μεταφερθώ εγώ ο ίδιος στο μέλλον και συγκεκριμένα στο 2076. Δεν ξέρω τι ακριβώς θα βρω εκεί. Ωστόσο, προσπαθώ, όχι να φανταστώ, αλλά να βιώσω διανοητικά την εκεί πραγματικότητα. Ουσιαστικά, όντας πολύ μεγαλύτερος ηλικιακά, συναντώ μια νεαρή κοπέλα και της αφηγούμαι όλα όσα έγιναν τα τελευταία 56 χρόνια.

Ποιος είναι ο πυρήνας αυτής της αφήγησης;

Φέτος άρχισα να σκέφτομαι έντονα το ότι ίσως θα πρέπει να αλλάξουμε τον κόσμο, με έναν τρόπο ριζικό. Πώς θα γινόταν, όμως, να το πετύχουμε αυτό άμεσα; Είναι πιθανό ότι ένιωσα αυτή την ανάγκη εξαιτίας του ρόλου που έχω αναλάβει, ως πατέρας δύο μικρών κοριτσιών. Θα ήθελα να μεγαλώσουν μέσα σε ένα υγιές περιβάλλον, να έρθουν κάποια στιγμή στην Ελλάδα και αυτή να υπάρχει με το μεσογειακό κλίμα και τη φυσική ομορφιά που τη χαρακτηρίζει. Αναλογίστηκα, λοιπόν, τον καταστροφικό τρόπο με τον οποίο ζει ο άνθρωπος και αναζήτησα μια λογική σε όλη αυτή την τάση αυτοκαταστροφής. Έτσι, προέκυψε ένα μυθικό σενάριο. Ξεκινάω από τη στιγμή που δύο πρωτόγονα όντα, ο άντρας και η γυναίκα, βρίσκονται μέσα σε μια σπηλιά και ζωγραφίζουν. Με κάποιον τρόπο έχουν αρχίσει να αποκτούν τον έλεγχο του εαυτού τους και των κινήσεών τους, αναπτύσσοντας τέτοιου είδους δραστηριότητες. Βγαίνοντας από τη σπηλιά αντικρίζουν τον ήλιο, τον οποίο ο άνδρας συνδέει με τη φωτιά που αργά ή γρήγορα σβήνει. Έτσι, ξεκινάει η δολοφονική επιθυμία καταστροφής της ατμόσφαιρας από τη μεριά των ανδρών και η επιδίωξη μετοίκησης σε έναν πιο ασφαλή τόπο, σε έναν τόπο που δεν θα εξαρτάται από το εφήμερο φως του ήλιου.

Σε μια από τις διαδικτυακές συναντήσεις που διοργάνωσε το MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Κατάσταση Ασάνζ-Επείγον», αναφέρατε πως «δεν γίνεται να είναι κανείς φτωχός εντός του καπιταλιστικού συστήματος». Θα μπορούσαν, βέβαια, να εγερθούν πολλές αντιρρήσεις. Μπορείτε να μας εξηγήσετε αυτή την ιδέα; Πώς ακριβώς την αντιλαμβάνεστε;

Δεν γίνεται να είναι κανείς φτωχός, εάν έχει ήδη κατοχυρώσει την οικονομική του αξία, ως ατόμου. Εάν βάλω το όνομά μου πάνω σε κάτι, αυτό αυτομάτως θα αποκτήσει αξία. Εγώ ο ίδιος αποτελώ την οικονομική αξία, μέσα από την προηγούμενη δράση μου και μέσα από τον μηχανισμό της τέχνης στον οποίο έχω ενταχθεί. Είναι όπως ένα κομμάτι χαρτί που ακόμη δεν έχει τυπωθεί και δεν έχει γίνει χρήμα. Κάποιος, βέβαια, θα έλεγε ότι για να μπορέσει να αποκτήσει κανείς αξία, θα πρέπει να εργαστεί σκληρά. Αυτό, όμως, δεν είναι υποχρεωτικό. Εγώ δούλεψα πάνω στην τέχνη γιατί είχα αυτό το ερασιτεχνικό ενδιαφέρον πάνω στη ζωγραφική. Έτσι, επέλεξα να μπω μέσα σε αυτή την ελίτ, σε αυτή την πλατφόρμα που ήταν ήδη έτοιμη για εμένα. Είναι σαν να πηγαίνεις σε μια ντισκοτέκ. Είτε χορέψεις, είτε όχι είσαι μέρος αυτής. Αυτό έχει καταφέρει ο καπιταλισμός. Είναι φριχτό, αν το σκεφτεί κανείς από μια μαρξιστική, ανθρωπιστική σκοπιά. Πρόκειται για ένα μηχανισμό που καθιστά αδύνατο το μην γίνει κανείς αξία, εάν τον δεχτεί και μπει μέσα σε αυτόν. Δεν χρειάζεται καν να το πιστέψεις. Χρειάζεται απλώς να το κάνεις. Πρόκειται για μια κυριολεκτική κίνηση. Είναι ένα σύστημα τέλεια φτιαγμένο για τους λίγους, ένας τέλειος σοσιαλισμός για τους λίγους και μία φρίκη για τους πολλούς.

Εάν πρόκειται για μια απλή κίνηση ή απόφαση, τότε ποιο είναι το «λάθος» που κάνουν οι πολλοί; Γιατί μοιάζει τόσο δύσκολο;

Το πρόβλημα είναι ότι η πλειονότητα των ανθρώπων είναι εκπαιδευμένη στο να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με έναν προκαθορισμένο, κατά μία έννοια, τρόπο. Η λύση είναι να καταφέρει κανείς να απελευθερώσει το μυαλό του από όλα τα στεγανά. Να τρέχει προς την ευτυχία, προς το ωραίο. Να μπορεί να κοιτάζει γρήγορα και να νιώθει. Να έχει την άνεση να ακολουθεί κάτι άγνωστο, που ο ίδιος αισθάνεται ότι είναι ζωντανό, όχι σωστό. Το «σωστό» οδηγεί στην εργασία. Το «ζωντανό» μπορεί να σώσει τον άνθρωπο. Είναι πολύ πιο εύκολο από όσο νομίζουμε. Επιπλέον, κάποια πράγματα γίνονται από μόνα τους, γιατί ο κάθε άνθρωπος είναι χαρισματικός, έχει τις κλίσεις και τα ταλέντα του. Οπότε, πολλά πράγματα έρχονται στον δρόμο του ακόμη και αν αυτός προσπαθεί να τα αποφύγει. Φυσικά, είναι και η τύχη ένας σημαντικός και αστάθμητος παράγοντας.

Κείμενο Άννα Κάμπα